Piri Reis |
Osmanlı’da Bilim 3. Bölüm

Osmanlı’da Bilim yazı dizimizde, ilk iki bölümde Fatih Sultan Mehmet ve Ali Kuşçu’yu ele almıştık. Bu yazımızda ise dünya tarihinde haritasıyla beraber büyük üne sahip olan, kartograf ve denizci Piri Reis’in hayatını ve haritasını inceleyeceğiz.

A- A+

22.12.2014 tarihli yazı 11633 kez okunmuştur.

Osmanlı Devleti, tarihi boyunca sadece karada değil denizde de uzun yıllar boyunca üstünlük sağlamıştır. Bunda donanma gücünün büyük etkisi olsa da donanmayı yöneten denizcilerin de bu üstünlükte payı yüksektir. Osmanlı tarihinde bu alanda büyük başarılar sağlayan denizcilerden birisi de, haritacılık ve denizcilik üzerine yarattığı eserler ve oluşturduğu dünya haritası ile tarih boyunca büyük üne sahip olan Piri Reis’dir. Bu yazımızda Piri Reis’i hayatı, başarıları ve eserleriyle birlikte inceleyeceğiz.

Piri Reis Kimdir?

Asıl adı Ahmet Muhyiddin Piri olan Piri Reis, kesin olmamakla birlikte 1470 yılı civarında Gelibolu’da doğmuştur. Babası denizci el-Hac Mehmed, dedesi denizci Ali Reis olan Piri Reis’in denizciliğinin aileden geldiği görülmektedir. Amcası Kemal Reis’in yanında yetişmeye başlayan Piri Reis, amcasıyla beraber Sicilya, Korsika, Fransa kıyılarına yapılan saldırılara katıldı. Bu süre içinde birçok adayı kuşattı, ele geçirdi ve esir aldı. 1494’e kadar amcasıyla birlikte Akdeniz’de bağımsız korsanlık yapan Piri Reis, Venedik üzerine sefer hazırlığı yapan Osmanlı Sultanı II. Bayezid’in daveti üzerine 1494’te Osmanlı donanmasının hizmetine girdiler.

►İlginizi Çekebilir: Fatih Sultan Mehmet ve İlimseverliği | Osmanlı’da Bilim 1.Bölüm

Venedik seferinde gemi komutanı olarak görev yapan Piri Reis, bu savaşta büyük başarılar elde etti ve göz önüne çıkmaya başladı. Akdeniz’de birçok seferde görev yapan ve birçok adanın ele geçirilmesinde katkısı olan Piri Reis, Kuzey Afrika ve İspanya’daki müslümanların korunması ve taşınması görevlerinde de bulundu. Amcasını bir deniz kazasında kaybeden Piri Reis, bu olaydan sonra kitabına ve harita çalışmalarına yoğunlaştı. Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde Kuzey Afrika’dan Hint Okyanusu’na kadar birçok bölgede ve seferde bulunmuş ve bir süre Hint donanması komutanlığı yapmıştır.

Her ne kadar kazandığı zaferlerle, sağladığı katkılarla büyük bir denizci olsa da Basra seferinden dönerken tamir ihtiyacı olan gemileri bırakıp sadece ganimet yüklü gemilerle dönen Piri Reis, gemilerini bıraktığı için suçlu sayıldı ve Mısır’da hapsedildi. Ayrıca dönemin Mısır beylerbeyi’nin hakkında olumsuz rapor vermesi üzerine kendisine karşı oluşan olumsuz düşünceler sonucu 1554’te Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle idam edildi ve tüm malvarlığına el konuldu.

Hayatı boyunca çoğunluğu Akdeniz’de olmak üzere birçok bölgeye, adaya sefere katılan Piri Reis, gördükleri yere dair aldığı notları birleştirerek Kitab-ı Bahriye isimli bir kitap ve bir dünya haritası oluşturmuştur. Şimdi bu eserlere içerikleriyle beraber göz atalım.

Kitab-ı Bahriye

Kitab-ı Bahriye, Piri Reis’in seferleri sırasında Akdeniz ve Akdeniz kıyılarına dair, adaları, kıyıları, geçitleri, boğazları, körfezleri, hava durumlarını ve olumsuz koşullarda nasıl tedbirler alınacağını, limanları ve özelliklerini ele alan ve birçok deniz rotası içeren ayrıntılı bir kılavuzdur. 1521’de bu eseri tamamlayan Piri Reis, Sadrazam İbrahim Paşa aracılığıyla eseri Sultan Süleyman’a sunar. 290 harita içeren eser, özellikle Anadolu kıyılarına dair önemli ayrıntılar içerdiği için bugün dahi bir kaynak olarak kullanılmaktadır. Kitabın orjinal kopyaları şu an Topkapı Sarayı, Nurosmaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi ve yurtdışında da Bologna, Viyana, Dresden, Paris, Londra, Oxford gibi dünyaca ünlü kütüphanelerde bulunmaktadır.

►İlginizi Çekebilir: Ali Kuşçu | Osmanlı’da Bilim 2.Bölüm

Dünya Haritası

1513 ve 1528’de çizmiş olduğu iki harita ile Piri Reis, haritalarında İspanya, Portekiz ve Afrika kıyıları ile Orta ve Güney Amerika kıtasının doğu kıyılarını göstermektedir. Ceylan derisi üzerine çizilen haritada anahtar noktalarda yönleri gösteren pusulalar ve yön çizgileri bulunmaktadır. Rivayetlere göre haritanın Akdeniz’de ele geçirilen gemilerde bulunan yaklaşık 20 haritanın ve Kristof Kolomb’un harita ve notlarının birleşimiyle oluşturulmuştur.

1528’de çizilen ikinci dünya haritasında ise Orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyıları, Florida, Kanada ve Grönland görülmektedir. İlk haritaya göre daha tenik olan ikinci harita, 1513’te çizilen ilk dünya haritasıyla birlikte hala Topkapı Sarayı’nda bulunmaktadır. Harita 1929 yılında Topkapı Sarayı’nın müzeye dönüştürülme sürecinde, envanterde bulunmuştur ve o dönemde İstanbul’da bulunan Alman bilim adamı Paul Kahle tarafından tespit edilmiştir. Ayrıca Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk haritayı Ankara’ya getirterek incelemiş ve çoğaltılarak yayımlanmasını istemiştir.

Kaynak:
►Academia
►Gost Towns of the East
►Türk Tarih Kurumu