Herhangi bir programlama dilinde yazılmış olan kaynak kodunu makine koduna çevirebilen yazılımdır. Bunun amacı ise çalışabilir bir yazılım elde etmektir. Bir örnekle olayı açıklayalım.

Burada çevirinin amacı, programcının anladığı kaynak kodundan, işlemcinin dili olan ve anlayabildiği 0 ve 1 den oluşan makine diline çevirebilmektir. (LOAD,ADD ve STOR komutları 0001, 0011 ve 0010 olarak yorumlanır).
 

►İlginizi Çekebilir: Bilgisayarın Temelleri

 

C derleyicisi birden fazla bileşene sahiptir. Derleme işlemi, bileşenlerin yaptığı işlerden biri olmasına rağmen kütüphanede tüm yapılan işlerin ismi derleme yani compile olarak adlandırılmaktadır. C derleyicisini incelediğimizde 4 tane görevi olduğunu görüyoruz:

► Ön İşlem (Preprocess)
► Derleme (Compile)
► Çevirme (Assemble)
► Bağlama (Link)
 

Şekil 1: Derleme İşlemi

►İlginizi Çekebilir: Hangi Programlama Dilini Seçmeliyim?

 

Hello.c adlı kaynağımızın olduğunu varsayalım. İlk olarak yazdığımız program ön işlem işini yapan preprocessor yani ön işlemciye girdirilir. Bundan sonra kodun içinde # işaretiyle başlayan ön işlemci direktifleri yorumlanır. Hemen bir örnek verelim:

Bunun sayesinde bir Pİ sabiti tanımladık ve 3 değerini bu sabite atamış olduk. Derleyici bundan sonra programda her gördüğü Pİ sabiti yerine 3 değerini girecektir. Artık sıra compiler dediğimiz derleyicilerde. Bunun görevi ise ön işlemci tarafından işlenmiş kaynak dosyasındaki, C deyimlerini kodun çalışacağı mikro işlemcinin kavrayabileceği Assembly diline dönüştürmektir. Her işlemci farklı Assembly dilini kullanır. Intel işlemciler için derleyicinin ürettiği Assembly ile Motorola işlemcileri için üretilen aynı değildir.( Machintosh’lar Motorola işlemcilerini kullanıyordu.)
 

►İlginizi Çekebilir: MicroC ile C Programlama Dersleri | Elektrikport Akademi

 

Derleme işleminden sonra hello.s adlı bir dosya oluşmaktadır. Assembly dosyasıda denilebilir. Burada C dilinde yazılmış Assembly diline dönüştürülmüş hali vardır. Derleme işlemi sonrasında oluşan hello.s dosyası Assembler (çevirici) adı verilen bileşene sokulur. Bu bileşen Assembly dilinde yazılmış 0 ve 1’ lerden oluşan makine diline çevirir. Bu koda nesne kodu denir ve hello.0 adı verilen dosyaya kaydedilir.
 

►İlginizi Çekebilir: Dennis Ritchie | C Dili Yaratıcısı

 

Dosya oluşturmadan önceki son aşama bağlama (link) aşamasıdır. Bu kısım bağlayıcı adı verilen bir bileşen tarafından gerçekleştirilir. Bir C programı birden fazla .c uzantılı kaynak dosyadan oluşabilir. Derleme ve çevirme işlemleri sonrası her bir kaynak için .o uzantılı kodu dosyası oluşmaktadır.  Son olarak bağlama aşaması da tamamlandığında executable (çalıştırılabilir) dosyamız oluşmaktadır. Hello.exe artık karşımızda!

1) Ön İşlem

Kodlarımızı incelediğimizde #define PI 3.14 olarak sabitlenmiştir. Ön işlem yapıldıktan sonra her PI görüldüğünde artık PI yerine 3.14 olarak işlem yapılmaktadır.
 

2) Derleme

Derleyicinin asıl olarak iş yaptığı kısımdır. C programlama dilini kullanarak yazdığımız kodları, ilk önce derleme yapılan bilgisayarın mikroişlemcisinin Assembly diline çevirmektir. Çeviri olduktan sonra Assembler yardımıyla uygulamalar rahatlıkla 0 ve 1’lerden oluşan makine diline çevirilir. Derleme sonrasında Assembly kodu işlemciye göre farklılık gösterir. Bunun nedeni ise her işlemcinin kendine özgü Assembly dili vardır.

 

3) Çevirme

 
Bu kısımda ise derlemeden sonra .s uzantılı dosyayı Assembler adı verilen bileşene sokulur. Assembly dilindeki kodu 0 ve 1’lerden oluşan makine koduna çevirir ve bu koda nesne kodu adı verilir.

 

4) Bağlama

Son aşamamız olan bağlama dosya oluşmadan önceki son aşamadır. Bir C programı, birden fazla .c uzantılı kaynak dosyadan oluşabilmektedir. Derleme ve çevirme adımlarından sonra her bir kaynak dosya için .o uzantılı nesne kodu dosyası oluşur. Bağlayıcı bileşenin yaptığı iş .o uzantılı nesne kodlarını ve programda kullanılan kütüphane dosyalarındaki kodlarla sentezleyerek tek bir çalışabilir dosya oluşturmaktır. Printf fonksiyonunu düşünürsek kütüphane fonksiyonu olduğunu bilmekle beraber bu fonksiyonu kullanılan programlar derleme işleminden sonra, printf fonksiyonunun bulunduğu kütüphane dosyası olan stdio.h (standart input output) kütüphanesiyle birleştirilmelidir. Bağlayıcı sonrası çalıştırılabilir dosyalar Windows işletim sistemi için .exe olarak Linux için ise .out uzantılı olurlar.