elektrik port üyelik servisleri elektrik port üyelik servisleri

Elektrik Dersleri:
Alternatif Akım Sistemine Giriş: İkinci Bölüm

Elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve dağıtımı yaklaşık 100 yıldır alternatif akım (AC) sistemi ile yapılmaktadır. Nicola Tesla'nın hediyesi olan alternatif akım sisteminin temel tanımlarını bu yazımızda sizlerle paylaşıyoruz.



A- A+
05.07.2015 tarihli yazı 71356 kez okunmuştur.

İnşaat şantiyelerin elektrik tesisleri: İnşaat şantiyeleri ile çelik-yapı montaj işlerinde kullanılan elektrik tesisleridir. Genişletme, değiştirme, onarım ve yıkama amacı ile yapılan inşaat işlerinin yerleri de inşaat şantiyesi sayılır. Yalnız, el lambalarının, lehim havyalarının, kaynak aygıtlarını ve elektrikli matkaplar, taşlama ve parlatma makineleri ile elektrikli aygıtların ayrı ayrı kullanıldığı iş yerleri inşaat şantiyesi sayılmaz.


İşletme elemanı: Elektrik enerji tesislerini oluşturan jeneratör, motor, kesici, ayırıcı, anahtarlama (bağlama) hücresi vb. cihazlardır.


İşletme gerilimi: Bir işletme aracının ya da tesis bölümünün iletkenleri arasında işletme sırasında var olan gerilimdir.


İşletme yalıtkanlığı: İşletme sırasında gerilim altında bulunan tesis bölümlerini öğeleri arasında ve bunlarla gerilim altında bulunmayan iletken bölümler arasında yalıtkanlık gerilimi için öngörülen yalıtkanlıktır.

İzolatör bağlantı elemanları: İzolatörleri mesnet noktalarına ve iletken donanımlarına, izolatör elemanlarını birbirine bağlamaya yarayan parçalardır.


Kaçak akım: Gerilim altında bulunmayan iletken bölümler, akım sisteminin orta noktasına, doğrudan doğruya topraklanmış bir şebeke noktasına yada toprağa iletken olarak bağlı ise, gerilim altında olan tesis bölümlerinde bu bölümlere yalıtkan madde üzerinden işletme gereği geçen akımdır.


Kısa devre: İşletme bakımından birbirine karşı gerilim altında olan iletkenler (ya da aktif bölümler) arasında, bir arıza sonucunda meydana gelen iletken bağlantıdır. Ancak olayın kısa devre sayılabilmesi için arızanın olduğu akım devresi üzerinde bir tüketim aygıtının direnci gibi başka bir faydalı direncin bulunmaması gerekir.

Kilitli elektrik işletme yerleri: Yalnız elektrik tesislerin işletilmesine yarayan ve kilit altında tutulan yerlerdir. Kilit ancak görevliler tarafından açılabilir. Bu yerlere yalnız yetkililerin girmesine izin verilir. Örneğin kilitli bağlama ve dağıtma tesisleri, sac mahfazalı ya da yapı tipindeki tesisler içinde bulunan hücreler, transformatör hücreleri, direk tipi transformatör postaları ve asansörlerin makine daireleri bu gruba girer.


Kolay tutuşabilen katı maddelerin bulunduğu yerler: Bir kibrit alevine 10 saniye süre ile tutulduktan sonra kendiliğinden yanması süren yada için yanan katı maddelerdir. Kuru ot, saman, saman tozu, odun talaşı, magnezyum talaşı, çeltik sapı ve kabukları, sıkışık olmayan kağıt, pamuk yada selüloz lifleri bu gruba girer.


Kolon hattı: Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile öteki dağıtım noktaları arasındaki yada tablolar arasındaki hatlardır.


Koruma Hat Sistemi: Yalıtım hatalarında yüksek dokunma geriliminin meydana gelmesin önlemek için gerilim altında olmayan tüm iletken tesis bölümlerini birbirine ve dokunulabilen iletken yapı bölümlerine, boru şebekeleri ve benzeri tesis bölümleri ile yıldız noktaları topraklanmamış şebekelerin topraklayıcılarına iletken olarak bağlanmasını sağlayan bir düzendir.


Koruma iletkeni: İşletme araçlarının gövdesini,



Koruma topraklama sisteminde topraklayıcıya, (NOT: Tamamı metal borulardan meydana geldiği bilinen su borusu şebekesi topraklayıcı olarak kabul edilemez)
Sıfırlama sisteminde sıfır iletkenine
Koruma hattı sisteminde birbirlerine ve topraklayıcıya -Hata gerilimi koruma bağlaması sisteminde topraklayıcıya bağlayan iletkenlerdir.

Sıfırlama sisteminde sıfır iletkeni de koruma iletkenidir.


Koruma topraklaması: Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere doğrudan doğruya bağlanmasıdır.


Koruyucu ayırma: Bir yalıtım hatasında dokunma gerilimi meydana gelmemesi için bir akım tüketim aygıtının bir ayırma transformatörü aracılığı ile besleme şebekesinden iletken olarak ayrılmasını sağlayan bir koruma düzenidir.


Koruyucu yalıtma: İşletme yalıtkanlığına ek olarak yapılan ve gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin: işletme yalıtımının görev yapmaması durumunda gerilim altında kalmalarını önleyecek ya da bunları dıştan örtecek biçimde yapılan yalıtmadır.


Kuru yerler: Normal olarak yoğuşma suyunun meydana geldiği ve havanın su buharı ile doymadığı yerlerdir. Örneğin konutların oturma odaları ve salonları ile otel odaları ve bürolar bu gruba girer. Bunlardan başka ticarethane bölmeleri, satış bölümleri, tavan araları, merdiven bölmeleri, ısıtılan ve havalandırılabilen bodrumlar da bu gruba sokulabilir. Konutlardaki mutfaklar ile konut ve otellerdeki banyo dairelerinin küvet bölmesinin dışında kalan ve zaman zaman nemlenen yerler tesis olarak kuru yer sayılır.


Küçük gerilim: Bir yalıtım hatasında yüksek dokunma gerilimi baş göstermemesi için, anma gerilimleri 42 volt'a kadar olan akım devrelerinin topraklanmadan çalıştığı bir korunma tedbiridir.


Linye hattı: Dağıtım kablosundan son aydınlatma aygıtı (armatürü) yada prizin bağlandığı kutuya (buat) kadar olan hatlardır.


Nemli ve ıslak yerler: İşletme araçları güvenliğinin nem, yoğunlaşma suyu, kimyasal yada benzer etkilerle azalabileceği yerlerdir. Örneğin büyük mutfaklar, bulaşık yıkama yerleri, fırınların hamur hazırlama yerleri, soğuk hava depoları, su pompa daireleri, ısıtılmayan ya da havalandırılmayan bodrumlar, konut ve otellerdeki banyo dairelerinde küvet bulunan bölmeler ve kazan daireleri gibi yerler bu gruba girer. Tabanları, duvarları hatta donanımları temizlik amacı ile hortumla yıkanan nemli ve ıslak yerler için örnekler; bira ve şarap mahzenleri, ıslak olan atölyeler, araba yıkama yerleri, çamaşırhaneler, ayrıca banyolar, hamamlar ve duş köşeleri, galvanik işletmeler vb. yerler.


Nemli yer iletkenleri: Nemli, ıslak yerlerde ve açık havada kullanılmaya elverişli iletkenlerdir.


Orta iletken:



Bir doğru akım sisteminin ya da bir fazla alternatif akım sisteminin orta noktasından, örneğin üç iletkenli bir sistemin orta noktasından çıkan iletkenlerle;
Çok fazlı bir sistemin, örneğin üç fazlı bir sistemin yıldız noktasından çıkan iletkenlerdir. Son durumdaki orta iletkene yıldız noktası iletkeni ya da nötr iletkeni denir.

Patlama tehlikesi olan yerler: İşletme şartlarına göre hava ile patlayıcı karışımlar meydana getiren gaz, buhar, buğu ya da tozların tehlike yaratacak oranda toplanabildikleri yerlerdir. Aseton, asetilen, etil alkol, amonyak, benzin, bütan, dizel yağı, ısıtma yağlan, metan, naftalin, sülfürik asit, havagazı, hidrojen vb. gibi yanabilen gaz ve buharlar meydana getiren maddeler ile kükürt, fosfor, grafit, magnezyum, çinko,naftalin, polivinil klorid, kauçuk, pamuk tozu, sert ve iğne yapraklı ağaçlar, tütün, linyit, kok, odun kömürü vb. gibi yanabilen sanayi tozlarını meydana getiren maddelerin işlenmesi, kurutulması ve ambarlanmasına yarayan bölmeler ile kapalı yerler yada bunların bir bölümü ile depolar, aygıtlar ve açık havadaki tesisler patlama tehlikesi olan yerler sayılır.


Ring kablo şebekeleri: Bir indirici merkezin diğer barasında nihayetlenen ve çoğunlukla bir noktada açık işletilen kablo şebekeleridir.


Rüzgar açıklığı: Direğin iki yanındaki açıklıkların aritmetik ortalamasıdır.


Salgı (sehim): İletken ile iletkenin iki askı noktasını birleştiren doğru arasındaki en büyük düşey uzaklıktır.


Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir.


Sıfır iletkeni: Doğrudan doğruya topraklanmış bir iletken olup genellikle sıfırlamada koruma iletkeni olarak kullanılabilen orta iletkendir. Sıfır iletkeninin kesinlikle bir orta iletken olması gerekmez: özel durumlarda topraklanmış bir faz iletkeni de sıfır iletkeni olarak kullanılabilir.


Sıfırlama: Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresini aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasına sağlamak için, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerini sıfır iletkenine yada buna iletken olarak bağlanmış olan bir koruma iletkenin aynı biçimde bağlanmasıdır.


Sorti hattı: Linye hattı ile aydınlatma aygıtı yada priz arasındaki bağlantı hattıdır.


Şebeke (Sistem) tipleri: TS 3994'e göre elektrik sistemleri (şebekeleri) sınıflandırılarak aşağıda açıklanan üç tipe ayrılmıştır.


1) TN Sistemi: TN Sistemi, şebeke topraklama noktasını toprağa doğrudan bağıl olduğu ve tesisatta gövdelerin koruma iletkenleri ile şebeke topraklamasına bağlantılı olduğu sistemdir.


TN Sistemleri, koruma (PE) ve nötr (N) iletkenlerinin durumlarına göre üç şekilde uygulanabilir:


TN-C Sistemi: TN-C sisteminde koruma ve nötr iletkenleri birleştirilerek şebekenin tamamında ortak bir iletken (PEN) olarak çekilir (Şekil 1-1)




TN-S Sistemi: TN-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri şebekenin tamamı boyunca ayrı ayrı çekilir (Şekil 1-2).


TN-C-S Sistemi: TN-C-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri, şebekenin bir bölümünde ayrı ayrı, bir bölümünde de ortak bir iletken olarak çekilir (Şekil 1-3).


TT Sistemi: TT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa doğrudan bağlı olduğu ve gövdelerin şebeke topraklama elektrotlarından ayrı topraklama elektrotlarına bağlandığı sistemdir (Şekil 1-4).


IT Sistemi: IT sistemi, şebeke topraklama noktasının toprağa bağlı olmadığı veya bir empedans (direnç veya endüktans bobini) üzerinden bağlı olduğu ve gövdelerin ayrı veya direnç ya da endüktans bobinlerinin topraklama elektrotlarına bağlı olduğu sistemdir.


IT sistemleri üç şekilde uygulanabilir:



IT sisteminde gövde (koruma) ve empedans topraklama elektrotları ayrı ayrı tesis edilmiş olabilir (Şekil 1-5).
IT sisteminde gövde ve empedans topraklama elektrotları ortak olabilir (Şekil 1-6).
IT sistemi, bir sıfır bileşen endüktans bobini (nötr kompanzasyon bobini) üzerinden başka sistemlerden (TN veya TT) beslenmiş olabilir (Şekil 1-7).

Açıklama :

TN, TT ve LT şeklindeki sınıflandırmada kullanılan sembollerin anlamlan aşağıda açıklandığı gibidir:

Birinci harf: Şebeke (sistem) topraklama noktasının (üç fazlı sistemlerde topraklama noktası, genellikle generatör veya güç transformatörünün nötr noktasıdır) toprağa göre durumunu belirtir:


T: Toprağa doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.

I: Hiçbir toprak bağlantısı yok (gerilimli bölümler topraktan yalıtılmış) veya bir empedans üzerinde toprakla bağlantı.


İkinci harf: Elektrik tesisatında gövdelerin toprağa göre durumunu belirtir.

T: Şebeke topraklama noktası ile herhangi bir bağlantının varlığı gözetilmeden toprağa doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.

N: Şebeke topraklamasına doğrudan (olabildiğince düşük empedansla) elektriksel bağlantı.


Şebeke anma gerilimi: Şebekeyi adlandıran ve belirli şebeke işletme karakteristikleri için referans gösterilen gerilimdir.


Şebeke en yüksek gerilimi: Normal işletme şartlan altında şebekenin herhangi bir noktasında ve herhangi bir anda var olan gerilimin en yüksek değeridir.


Açıklama: Şebekedeki açma-kapama olayları ve gerilimlerdeki ani değişmelerden ileri gelen geçici gerilimler bu tarifin kapsamına girmez.


Şebeke: Akım kaynağından tüketim araçlarının bağlantı ucuna kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür.


Tarım işletme Yerleri: Tarım işleri ve benzeri amaçlarla kullanılan ve nem, toz, kimyasal olarak kuvvetle etki eden buhar, asit yada tuzların elektrik işletme araçlarını yalıtkanları üzerine etki etmesi yüzünden insanlar, hatta büyük baş hayvanlar için kaza tehlikesi olan yada kolay tutuşabilen maddelerin bulunması nedeniyle yangın tehlikesi olan yerlerdir. Bu işletmelerde bulunan konutların tesisleri bu tarifin kapsamına girmez.



At, sığır, koyun ve domuz gibi hayvanlar büyük baş hayvan sayılır.
Tarımsal işletme yerlerinden :
Ahırlar, kümesler,
Zahire ambarları, yer ambarları, samanlıklar, kuru ot depolan,
Harman yerleri, zahire kurutma tesisleri,
Bulgur değirmenleri vb. yerler, hem nemli, hem de yangın tehlikesi olan yerler sayılır.

Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir.


Toprağa karşı gerilim: Orta noktası yada yıldız noktası topraklanmış olan şebekelerde bir faz iletkenini bu noktaya karşı gerilimidir. Bu gerilim faz gerilimine eşittir. Bunun dışındaki şebekelerde, bir faz iletkeninin toprağa temas etmesi durumunda öteki faz iletkenleri ile toprak arasında meydana gelen gerilimdir. Arıza yerinde ark yoksa, bir fazın toprağa karşı gerilimi faz arası gerilimine eşittir.


Toprak teması: Bir faz iletkeni yada işletme gereği yalıtılmış bir orta iletken ile toprak yada topraklanmış bölümler arasında iletken bir bağlantıdır.


Topraklayıcı gerilim: Bir topraklayıcı yada topraklama tesisi üzerinden akım geçmesi durumunda bunlarla referans toprağı arasında meydana gelen gerilimdir


Tüketici tesisi: Yapı bağlantı kutusunda sonraki yada bunun gerekli olmadığı yerlerde tüketim araçlarında önceki son dağıtım tablosunu çıkış uçlarından sonraki elektrik işletme araçlarının tümüdür.


Üzerinde durulan yerin yalıtılması: İnsanın, üzerinde bulunduğu yer aracılığı ile toprağa ve el ulaşma uzaklığı içindeki toprakla temasta olan gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerine ve öteki iletken bölümlere karşı yalıtıldığı bir koruyucu yalıtma biçimidir.


Yalıtılmış hava hattı kabloları: Yalıtılmış hava hattı kabloları, yalıtılmış faz iletkenleri ile yalıtılmış ya da yalıtılmamış nötr iletkeni birbirine yada taşıyıcı bir tele bükülerek sarılmış tek telli, sıkıştırılarak yuvarlatılmış çok telli ya da örgülü iletkenlerden oluşan kablolardır.


Yalıtkanlık gerilimi: Bir işletme aracının yalıtkanının boyutlandırılmasında temel alınan standart gerilimdir.


Yalıtkanlık hatası: Yalıtkanın hatalı durumudur.


Yangın tehlikesi olan yerler: Tehlikeli olabilecek orandaki kolay tutuşabilen maddelerin, elektrik işletme araçlarına bunlarda meydana gelen yüksek sıcaklık yada arklar nedeniyle tutuşabilecek kadar yakın bulunma tehlikesi olan yerlerdir. Örneğin kağıt, tekstil ve kereste fabrikalarının işletme ve kurutma daireleri, ambarları yada bunların bazı bölümleri ve açıkta bulunan bu şekildeki yerler, kuru ot, saman, keten ve kenevir ambarları bu gruba girer. Ayrıca motorları karbüratörlü olan araçların garajları ve bunların ek bölmeleri ile kalorifer tesislerindeki yağ yakma tesisleri de yangın tehlikesi olan yerlere girer.


Yapı bağlantı hattı (Besleme Hattı, İrtibat Hattı, Rakordman Hattı): Dağıtım şebekesi ile yapı giriş hattı arasındaki bağlantı hattıdır.


Yapı bağlantı kutusu (Ana Buat veya Kofre): Yapıların elektrik tesisini şebekeye bağlayan, sigortaların tesis edilmesini ve aynı zamanda genel elektrik şebekesinde tüketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini sağlayan bir düzendir.


Yapı elektrik tesisleri: Ev, ticarethane, büro vb. yerlerde yapılan ve toprağa karşı gerilimi 250 V'a kadar olan elektrik kuvveli akım tesisleridir.


Yapı giriş hatları: Hava hatlarında, yapıya bağlı bir konsol yada dam direğine konan hava hattı izolatörler ile yapı bağlantı kutusu arasına çekilen hatlardır. Yeraltı kablo şebekelerinde, bağlantı hattının yapıya girdiği nokta ile bağlantı kutusu arasındaki bağlantı kablosudur.


Yıllık ortalama çekme gerilmesi (EDS: Every day stress): Yıllık ortalama sıcaklıkta (genellikle + 150C'da) rüzgarsız durumda oluşan, iletken çekme gerilmesinin yatay bileşenidir.


Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.
 

BİRİNCİ KISIM İÇİN TIKLAYINIZ.

 

KAYNAKLAR:

-Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

-Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği

-AC Power Systems Handbook, Jerry C. Whitaker


Aktif etkinlik bulunmamaktadır.
ANKET
Endüstri 4.0 için En Hazır Sektör Hangisidir

Sonuçlar