2. Ayarlı Dirençler:

Ayarlı dirençler, direnç değerleri ayarlanabilen dirençlerdir. Potansiyometreler ve reostalar olmak üzere ikiye ayrılır. Potansiyometreler üç, reostalar iki uçludur. Aşağıda, potansiyometre ve reostaların sembolleri görülmektedir:

Şekil 5 Ayarlı direnç sembolü

2.1 Yapıları

Ayarlı dirençler karbon ya da telden yapılırlar. Şekil 6'ya göre, potansiyometrenin mili döndürüldüğünde karbon bölge üzerindeki kontak noktasının yeri değişmekte ve böylece orta uç ile yan uçlar arasındaki direnç değişmektedir. Kontak hangi yan uca daha yakınsa orta uç ile yan uç arasındaki direnç küçük olur. Bu durumda diğer tarafın direnci büyük olur.

Şekil 6 Potansiyometrenin yapısı

2.2 Çeşitleri

Potansiyometre:

Potansiyometreler üç uçlu elemanlar olup düşük güçlerde üretilirler. Temel fonksiyonları gerilimi bölmektir. En dış iki ucu arasındaki direnç sabit olup direnç değişimi orta uç ile yan uçlar arasında değiştirilir.

Resim 3 Potansiyometre

Bazı potansiyometrelerde milin çevrilme oranı eşit miktarda direnç değişimine neden olur. Bu tip potansiyometrelere lineer potansiyometre denir. Diğer tip potansiyometrelerde ise milin dönme oranı eşit miktarda değiştirmez. Bu tiplere logaritmik potansiyometre denir. Logaritmik potansiyometrelerde mil çevrilirken ilk anlarda direnç yavaşça değişir. Belirli bir çevirme açısından sonra ise mildeki küçük bir değişiklik dirençte büyük değişikliklere neden olur. Bunun nedeni potansiyometrenin yapımında kullanılan karbon tozunun, potansiyometrenin her bölgesine eşit olarak dağıtılmamasıdır. Direnç değerleri sıfırdan itibaren logaritmik (üstel) olarak artar. Ayar milinin ileri hareketiyle direncin değişiminin logaritmik olabilmesi için karbon maddesinin yoğunluğu da logaritmik olarak değişecek şekilde ayarlanmıştır. İnsan kulağı logaritmik yapıda olduğundan sesle ilgili elektronik devrelerde (radyo, TV, yükselteç vb.) bu tip dirençler kullanılır. Gövdelerinde LOG ya da POZ. LOG sözcüğü ya da B harfi bulunur. Volüm (ses) kontrolünde lineer bir pot kullanılırsa, ses yavaş yavaş açılırken, önceleri hiç artmıyormuş gibi olur. Potansiyometrenin son bölmesinde ise ses birden artar. Bunun nedeni insan kulağının logaritmik bir organ olmasındandır. Aslında ses lineer bir potta eşit olarak artmaktadır. Ancak insan kulağı zayıf seslere karşı hassas, kuvvetli seslere karşı giderek daha az duyduğundan algılama hatası söz konusu olmaktadır. Logaritmik bir potansiyometre ile yapılan ses ayarı ise kulak tarafından çok iyi algılanabilmektedir.

Lineer potansiyometrelerin üzerinde Lin yazısı ya da A harfi bulunur. Logaritmik potansiyometrelerin üzerinde ise B harfi ya da Log yazısı bulunur. Örneğin potansiyometrenin üzerinde A10K yazıyorsa bu potansiyometre 10K'lık lineer bir potansiyometre demektir.

Stereo ses devrelerinde kullanılmak üzere stereo potansiyometre bulunmaktadır. Burada aynı yapı içersinde iki ayrı potansiyometre vardır ve değerleri aynı milin çevrilmesi ile değişir. Bu potansiyometreler altı uçludur. Bundan başka olarak çok turlu olanları da bulunmaktadır. Bunlarda milin özelliği 3600 dereceden fazla dönebilmesidir. Böylece çok küçük direnç değişiklikleri için mil daha fazla döndürülür, böylece hassas ayar yapılabilir.

Resim 4 Stereo potansiyometre

Çok düşük güçlü bir potansiyometre grubu trimpot olarak adlandırılır. Trimpotlar genellikle baskı devrelere monte edilirler ve dirençleri bir tornavida ile ayarlamak sureti ile değiştirilebilir.

Resim 5 Trimpotun sembolü ve yapısı

Reostalar:

Reostalar iki uçlu değişken dirençlerdir ve temel görevleri devre akımını değiştirmektir. Reostalar genellikle tel direnç tipi ile imal edilirler. Buna karşılık karbon tipleri de vardır. Potansiyometreler gibi milli olanları olduğu gibi sürgülü olanları da vardır. Reostalar genellikle düşük omik değerli ve yüksek güçlü olarak yapılırlar.

4.BÖLÜM için tıklayınız

1.BÖLÜM için

2.BÖLÜM için