Topraklama Tipine Göre Dağıtım Şebekeleri |
TN, TT, IT - 1. Bölüm

Uluslararası standartlarda ve ulusal yönetmeliklerimizde üç çeşit alçak gerilim ( AG ) elektrik dağıtım sistemi (şebekesi) tanımlanmıştır. Gelin beraber bu üç çeşit elektrik dağıtım şebekesini yakından inceleyelim...

A- A+

22.11.2014 tarihli yazı 92949 kez okunmuştur.

Uluslararası yönetmeliklerde alçak gerilim dağıtım şebekeleri üç şekilde tanımlanmıştır. TS 3994 standartında yer alan bu dağıtım şebekeleri aşağıdaki gibi adlandırılır.

► TN Sistemler (TN Tipi Şebeke)
► TT Sistemler (TT Tipi Şebeke)
► IT Sistemler (IT Tipi Şebeke)

Endüstriyel tesislerdeki tesisatlar, sürekli artan otomasyon sitemleri ile donatılmaktadır. Gelişmiş üretim hatlarından robot teknolojisine kadar, sorunsuz bir çalışma için güvenilir bir enerji kaynağına ihtiyaç duyan ekipman miktarı sürekli olarak artmaktadır. Bu nedenle, bir tesisatın güvenilirlik ve kullanılabilirlik temelleri, doğru besleme kaynağının kullanılmasıyla atılmaktadır. Personel ve yangın güvenliğinin yanı sıra arıza güvenliği de uygun bir güç kaynağının seçilmesinde kilit bir etkendir. Bir tesisatın planlama aşamasında, üç sistem tipi mevcuttur: TN Sistemi, TT Sistemi ve IT sistemi.

TN, TT, IT şeklindeki sınıflandırmada kullanılan kısaltmaların ne olduklarını inceleyelim;

► T ; Terra = Toprak
► N ; Notr = Nötr

► I ; Isolation = İzolasyon
► C ; Combine = Birleşim
► S ; Separate = Ayrı

anlamları için kullanılmıştır.

TT ve TN genel sistemler olur. IT sistemi ise lokal bir sistem olarak tercih edilmektedir.

Alçak Gerilim ( AG ) Şebeke Tiplerine Verilen Kodlar

Harflerin ingilizce anlamlarından sonra içinde barındırdığı anlamlarına bakarsak;

İlk Harf

Güç sisteminin toprağa bağlanması; Akım kaynağının, yani transformatör merkezinin yapısını ve topraklama durumunu gösterir. Buna göre;

► T ; Bir noktanın toprağa doğrudan bağlanması, başka bir ifadeyle şebekenin bir noktasının örneğin yıldız noktasının topraklanmasını gösterir.

► I ; Bütün gerilimli bölümlerin toprakta ayrılmış olması veya bir noktadan bir empedans üzerinden toprağa bağlanmasıdır. Diğer bir deyişle; şebekenin bütün aktif kısımları toprağa karşı yalıtılmış veya şebekenin bir noktası bir empedans üzerinden topraklanmasını gösterir.

İkinci Harf

Tesisatın açıktaki iletken bölümlerinin toprağa bağlanmasının gösterir. Diğer bir ifadeyle tüketici cihazının madeni kısmının toprağa karşı durumunu gösterir. Buna göre;

► T ; Güç sisteminin herhangi bir noktasının topraklanmasından bağımsız olarak açıktaki iletken bölümlerin elektriksel olarak doğrudan toprağa bağlanmasını gösterir.

► N ; Açıktaki iletken bölümlerin güç sisteminin topraklanmış noktasına elektriksel olarak doğrudan bağlanmasıdır. AG sistemlerinden güç sisteminin topraklanmış noktası, normal olarak nötr noktası veya nötr noktası yoksa bir ana (faz) iletkendir.

Bazı sistemler de üçüncü bir kod bulunmaktadır. Bu 3. kod ise ;

► S ; Nötr veya topraklanmış hat iletkeninden ayrı bir iletkenle koruma fonksiyonunun sağlanmasıdır.

► C ; Nötr ve koruma güvenliğinin tek iletken üzerinden birleştirilmesidir. ( PEN İletkeni )

TN Şebeke

Bu şebeke tipi en yaygın sistemdir. TN sistemlerinde doğrudan topraklanmış bir nokta bulunur ve tesisatın açıktaki iletken bölümleri bu noktaya koruma iletkeni ( PE ) ile bağlanır. Bu yapılan işlem işletme topraklamasıdır.
TN tipi şebeke de koruma topraklamasına ve sıfırlamaya müsaade edilir. TN sistemi, nötr (N) ve koruma iletkenlerinin ( PE ) düzenlenmesine göre üç tipe ayrılır;

1)   TN - C Sistemi
2)   TN – S Sistemi
3)   TN – C – S Sistemi

TN – C Sistemi

Tesise ait bütün madeni kısımlar, koruma ve nötr iletkenleri birleştirilerek şebekenin tamamından ortak bir iletken ( PEN ) olarak çekilir.

► İlginizi Çekebilir: Enerji Kablolarının Nötr İletkeninde Gerilim Oluşmasının Nedeni

TN – S Sistemi

TN – S sisteminden tesise ait bütün madeni kısımlar, PE koruma hattı üzerinden işletme topraklamasına bağlanır. Koruma ve nötr iletkenleri şebekenin tamamı boyunca ayrı ayrı çekilir.

TN – C – S Sistemi

Bu sistem de koruma ve nötr iletkenleri, şebekenin bir bölümünde ayrı ayrı, bir bölümünde de ortak bir iletken olarak çekilir.

TN sistemler de (şebeke) koruma önlemi olarak genelde sıfırlama olarak adlandırılan önlem kullanılır.

Sıfırlama

Tam gövde teması gibi bir yalıtım hatasında elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin sıfır iletkenine ya da buna iletken olarak bağlanmış olan bir koruma iletkenine ayrı biçimde bağlanmasıdır. Sıfırlamanın amacı; işletme araçlarının gövdesinde yüksek dokunma gerilimlerinin sürekli olarak kalmasının önlemektir.

Alçak Gerilim Nedir? Nerelerde Kullanılır?

Enerji üretim santralleri genel olarak yerleşim birimlerine uzaklarda kurulur. Bazı bölgelerde ise kurulu bir enerji santrali bulunmaz. Bu sebeple üretilen elektriğin ülkenin her noktasına ulaştırılabilmesi için bir iletim ağı kurulmuştur. Bu ağa elektrik şebekesi adı verilir. Ülkemizde ki bütün santraller kendi aralarında paralel bağlanarak enterkonnekte şebeke sistemini oluştururlar. Bu sayede üretilen enerji, üretildiği bölgeden bağımsız olarak tüm ülkeye kesintisiz olarak ulaştırılır. Elektriğin iletiminde kullanılan şebekeler; iletim şebekeleri, dağıtımda kullanılan şebekeler ise; dağıtım şebekeleri olarak adlandırılı. Üretimi yapılan elektriğin kesintisiz şekilde dağıtılmabilmesi için, bu şebekelerin uygun şekilde planlanması gerekmektedir. Bu amaç doğultusunda kayıpların önüne geçmek ve güvenli bir şekilde elektriği uzak mesafelere taşımak için elektrik iletimi ile dağıtımında farklı gerilim seviyeleri kullanılır. Elektrik şebekelerinde kullanılan gerilim seviyeleri aşağıdaki gibi bölümlendirilmiştir.

Alçak gerilim şebekeleri (0 - 1 kV arası)
Orta gerilim şebekeleri (1 kV - 35 kV arası)
Yüksek gerilim şebekeleri (35 kV – 154 kV arası)
Çok yüksek gerilim şebekeleri (154 kV ve üzeri)

► İlginizi Çekebilir: Topraklama ile İlgili Tanımlar ve Terimler

Alçak Gerilim

Gerilim bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farktır. 1 ve 1.000 V arası gerilim, alçak gerilim olarak adlandırılır. Elektrik enerjisini iletmek ve daha uzun mesafelere taşımak için ise alçak gerilim yetersiz kalır. Alçak gerilimde güç düşümü ve kayıplar fazla olduğundan gerilim seviyesi yükseltilerek elektriğin uzun mesafelere kayıpsız iletilmesi sağlanır. Gerilimi yükselen elektrik, dağıtım bölgesindeki trafolarla gerilimi düşürülerek konut ve işyerlerine alçak gerilim seviyesinde ulaştırılır.

Alçak Gerilim Nerelerde Kullanılır?

Ülkemizde konutlarda günlük hayatta kullandığımız enerjinin gerilimi 220V, sanayide kullanılan üç fazlı alternatif akımın gerilimi ise 380V'tur. Gerilim artınca izolasyon ve güvenlik tedbirleri zorlaştığından, aynı zamanda yüksek gerilimde çalışacak elektrikli cihazların üretimi zor ve maliyetli olduğundan, elektrikli cihazları çalıştırmak için 110V - 380V arası alçak gerilim kullanılır. Elektrikli cihazlar da bu gerilim seviyesinde kullanılacak şekilde üretilirler. Elektronik cihazlar ise genellikle doğru akımla ve daha düşük gerilim seviyesinde çalışırlar. Bu yüzden bu cihazlarda şebeke voltajını doğru akıma çeviren ve gerilimini azaltan adaptörler kullanılır.

Topraklama sistemleri genel olarak temel koruma (doğrudan temasa karşı) ve arıza/hata koruması (dolaylı temas karşı) canlıları çarpılmaya karşı korumak ve oluşabilecek yangın risklerini en aza indirmek için önemlidir. Çünkü koruma oluşturmak ve devreleri gerekli koruma cihazlarıyla donatmak için ihtiyacımız olan iki önemli değer bu sistemlere bağlıdır. Bu iki önemli değer hata akımı ve dokunma gerilimidir. Çünkü bu değerlerin büyüklüklerine göre oluşturacağımız koruma değişecektir. Bu değerler ise tamamen topraklama sisteminin ne olduğuna bağlıdır.

Kaynak
► SHUNT Technologies
► ENTES
► AKTİF
► Ders Notları