Transformatörlerin Üretimi ve Çeşitleri |
2. Bölüm

Elektrik enerjisinin günlük hayatta kullandığımız son noktasına gelene kadar iletilmesinde büyük rol oynayan transformatörlerin çeşitlerini bu yazımızda detaylı olarak incelemeye devam edeceğiz. Faz sayısına, nüve tipine, çalışma ortamına, sargı tipine ve kullanım amacına göre transformatörleri anlatacağız.

A- A+

26.06.2015 tarihli yazı 41920 kez okunmuştur.

Transformatör Trafo Elektrik İletim Dağıtım Verim

Transformatör Çeşitleri

Transformatörlerin kullanım sırasındaki ihtiyaç farklılıklarına göre çeşitleri vardır. Faz sayısına, nüve (çekirdek) tiplerine, sargı tiplerine, kullanım amacı ve transformatörün kullanılacağı ortama göre sınıflandırabiliriz. Yazı dizimizin ilk bölümünde transformatörler hakkında genel bir bilgi verilip soğutma çeşitlerine göre sınıflandırma yapılmıştı. Şimdi de diğer çeşitler hakkında bilgiler vereceğiz.

Faz Sayısına Göre Transformatör Çeşitleri

Faz sayısına göre transformatörleri tek fazlı ve çok fazlı transformatörler olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz.

► Tek Fazlı Transformatörler: Tek fazlı transformatörlerde tek primer sargısı bulunur. Primer sargısı tek fazlı giriş sinyali içindir. Sekonder sargısı amaca göre bir veya birden fazla olabilir.

Şekil 1: Tek Fazlı Transformatör

► Çok Fazlı Transformatörler: Çok fazlı transformatörlerde iki veya ikiden fazla primer sargısı bulunur. Sekonder sargısı amaca göre iki veya ikiden fazladır. Çok fazlı transformatörler çoğunlukla üç fazlı sarılırlar. Primer ve sekonder sargı sayılarına göre; Primer ve sekonderi aynı sayı da faza sahip olanlar ve primer ve sekonderi aynı sayıda faza sahip olanlar olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Şekil 2: Sırası İle Üç Fazlı Kuru Tip ve Yağlı Tip Transformatörler

► İlginizi Çekebilir: Transformatör Arızaları ve Sebepleri | 1.Bölüm

Nüve Tipine Göre Transformatör Çeşitleri

► Dağıtılmış Tip Transformatör: Dağıtılmış tip nüveye sahip transformatörler üstten bakıldığında "+" işaretine benzer. Bu nüveye sahip transformatörlerde kaçak alanlar küçük olduğu için boşta çalışma akımı ve iç gerilim düşümleri azdır. Soğutulması daha kolaydır.

► Mantel Tipi Transformatör: Mantel tip trafolar alçak gerilimlerde kullanılır. Sargılar manyetik nüve tarafından sarılmış durumdadır. Demir yolu kısa ve mıknatıslanma akımı küçüktür. Bu nedenle mantel nüveye sahip olan transformatörler zayıf akım uygulamalarında kullanılır. Sargılar dış etkilere karşı iyi korunur.

► Çekirdek Tipi Transformatör: Çekirdek tip nüveli transformatörlerde yalıtım için daha fazla yer ayrılmıştır. Bu tip transformatörler büyük güçlerde ve yüksek gerilimlerde kullanılır. Sargı kontrolü kolaydır.

Şekil 3: Sırası İle Çekirdek Tip ve Mantel Tip Nüveler

Çalışma Ortamına Göre Transformatör Çeşitleri

Transformatörler boyutları bakımından belki de en çok çeşitliliğe sahip elektrik devre elemanıdır. Elektrik enerjisi ve bu enerjinin dönüştürülmesine her alanda ihtiyaç duyulur. Bu nedenle transformatörlerin her çalışma ortamında kullanılması zorunlu hâle gelmiştir. Transformatörlerin kullanıldıkları ortama göre soğuk hava şartlarına, yağışlara, toza, suya, su basıncına ve sıcaklığa karşı iyi şekilde korunabilmektedir. Transformatörlerin başlıca çalışma ortamlarına göre; platform tipi transformatörler, yeraltı tipi transformatörler, su altı tipi transformatörler, iç mekan tipi transformatörler şeklinde sınıflandırılır.

Şekil 4: Güç Transformatörleri

► İlginizi Çekebilir: Transformatör Yağı Nedir, Nasıl Olmalıdır?

Sargı Tiplerine Göre Transformatör Çeşitleri

► Silindirik Sargı Tipli Transformatör: Silindirik sargılar nüve üzerine makara şeklinde sarılan sargılardır. Küçük güçlü transformatörlerde alçak gerilim ve yüksek gerilim için hazırlanan makara şeklindeki sargılar, alçak gerilim sargısı altta olacak şekilde yerleştirilir.

► Dilimli Sargı Tipli Transformatör: Büyük akımlı transformatörlerde silindirik sargılar kullanılarak akımın dinamik etkileri ve soğutma zorlukları bakımından sakıncalıdır. Dilimli sargı tipinde primer ve sekonder sargıları bölümlere ayrılarak sarılır. Her bir sargı dilimi, alt ve üst sargı dilimlerinden yalıtılır. Bu sargı dilimleri bir primer sargı dilimi bir sekonder sargı dilimini izleyecek şekilde sıralanır. Yalıtkanlığı sağlamak bakımından alçak gerilim sargısı bir dilimi ikiye ayrılıp bacanın en alt ve en üst kısmına yerleştirilir.

Kullanım Amacına Göre Transformatör Çeşitleri

► Düşürücü Tip Transformatör: Kullanım alanı en yaygın transformatör tipidir. Bu tip transformatörlere alçaltıcı tip transformatörler de denir. Primer sargıya uygulanan alternatif gerilimden daha küçük bir alternatif gerilim sekonder sargıdan alınıyorsa bu tip transformatörlere düşürücü tip transformatör denir. Düşürücü tip transformatörler evlerimizdeki gece lambalarında, şarjlı süpürgelerde, cep telefonlarının şarj aletlerinde vb. cihazlarda kullanılır.

► Yükseltici Tip Transformatör: Primer sargısına uygulanan alternatif gerilimden daha büyük bir alternatif gerilim sekonder sargıdan alınıyorsa bu tip transformatörlere yükseltici tip transformatör denir. Televizyonlarda ve enerji nakil hatlarındaki yüksek gerilim bu tip transformatörler ile oluşturulur.

► Ölçü Transformatörleri: Alternatif akımda yüksek gerilimlerin ve büyük akımların ölçü aletleri ile ölçülmesi zordur. Bu nedenle yüksek gerilim ve büyük akımların ölçülmesi için ölçü transformatörleri kullanılır. Ölçü transformatörleri yardımı ile yüksek gerilimler ve büyük akımlar, transformatörün sekonder sargısında ölçü aletlerinin ölçebileceği değerlere düşürülür. Ölçü transformatörleri, ölçmelerin güvenli bir biçimde, kolay ve doğru bir şekilde yapılmasını sağlar. İki ayrı özellikte ölçü transformatörü vardır. Bunlar; akım transformatörleri ve gerilim transformatörleridir.

Şekil 5: Sırası İle Tek Fazlı Akım ve Gerilim Transformatörleri

► Oto Transformatör: Primer sargısının bir kısmı veya tamamının sekonder sargı olarakta kullanıldığı ve aynı manyetik alanın etkisinde kalan tip transformatörlerdir. Normal transformatörlerde primer ve sekonder olmak üzere iki ayrı sargı bulunur. Oto transformatörlerde ise tek bir sargı bulunur. Primer ve sekonder sargı görevini yaparlar. Sargı sayısı bire düşürüldüğünde kaçak reaktansları azalmıştır. Oto transformatörlerinde çok sayıda dışarıya uç cıkartılarak değişik değerlerde gerilim elde edilir. Bu bakımdan oto transformatörleri potansiyometre gibi kullanılır.

Şekil 6: (a) Düşürücü Tip Oto Transformatörü, (b) Yükseltici Tip Oto Transformatörü

► İlginizi Çekebilir: Oto Transformatörler | ElektrikPort Akademi

► Yalıtım Transformatörleri: Yalıtım trafolarında amaç gerilim dönüşümü değildir. Bu transformatörlerin kullanım amacı iki devreyi elektriksel olarak birbirinden yalıtmaktır. Bu tip transformatörlerde primer sargısına uygulanan gerilim sekonderden aynı şiddette alınır.

Kaynak:

► Robotik Sistem
► Yıldız Teknik Üniversitesi Ders Notları