Türkiye Elektrik Piyasasında Yeni Dönem |
Engin Pehlivantürk

31 Aralık 2009 saat 23:59 dan itibaren elektrik piyasası yeni yönetmelik çerçevesinde işlemektedir. Yeni yönetmeliğin getirdiği en önemli değişiklik uzlaştırmanın saatlik yapılması ve katılımcılara denge sorumluluğunun getirilmesidir. Ayda iki kez verilebilen fiyat teklifleri artık saatlik verilmektedir ve farklı teklif metodları sunulmaktadır. Saatlik, esnek ve blok teklif tipleri sunulmaktadır. Fiyat optimizasyonu tekliflerin fiyat sıralaması ile yapılırken artık Dispatch Toool kullanılmaktadır. Dengeleme Güç Piyasası ile gerçek zamanlı dengeleme yapılmaktadır. Sistemin iki bileşeni vardır, Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası.

Gün Öncesi Planlama

Üreticiler hergün bir sonraki gün için planladıkları üretimi ve tüketim tahminlerini internet aracılığı ile PYS'ye bildirirler. Tüketim tahminleri kendi tüketimleri ve varsa satış yaptıkları tesislerin tüketimleridir. Yani üretici bir serbest tüketiciye elektrik satışı yapıyor ise o tüketim tesisinin bir sonraki gün ne tüketeceğini saatlik bazda tahmin etmek durumundadır. Serbest tüketici, EPDK'nın belirlemiş olduğu yıllık tüketim miktarı kadar (şu anda 480.000 kWh/yıl) elektrik tüketimi olan tüzel veya özel kişilerdir. Örneğin yıllık 500.000 kWh elektrik tüketen bir otel serbest tüketicidir. Serbest tüketiciler tedarikçilerini seçme hakkına sahiptirler yani elektriğini elektrik dağıtım şirketlerinin (TEDAŞ) haricinde özel sektörden de alabilirler. Bu günlerde de oldukça popüler hale gelmiştir ve büyümekte olan yeni bir piyasadır. Tüketici daha uygun fiyatla elektrik temin edebilmektedir. Üreticiler günlük üretim programlarının haricinde ayrıca satış tekifi vermektedirler. Miktar ve fiyatdan oluşan bir teklif seti sunarlar sisteme. Tüketiciler ise sadece tüketim tahminlerini yapar ve bir sonraki gün hangi saatte ne kadar tüketeceğini taahhüt eder. Şuanda tüketici olarak sadece dağıtım şirketleri piyasaya dahil edilmiştir. Ancak ileriki safhada amaç tüm tüketicilerin piyasaya girişini sağlamaktır.

Katılımcılar veri girişlerini tamamladıktan sonra saat 11:30 da Sistem Yöneticisi (PMUM) tarafından sistem veri girişine kapatılır ve Sistem Gün Öncesi Fiyatı ve Talimatlar oluşturulur. Fiyatın belirlenmesinde eski sistemde olduğu gibi teklifler fiyat sıralamasına girer ancak burada eski sistemden farklı olarak Dispatch Tool adı verilen bir modül çalıştırılır. Bu modülün amacı o günün tamamında (24 saat) oluşacak toplam maliyeti minimuma getirmektir. Bu da fiyat sıralamasına göre teklif ettiği fiyat ilgili saate ait SGÖF nın altında kalmasına rağmen bir katılımcının o saatte talimat alamamış olabileceği anlamına gelmektedir. Örneğin SGÖF 150 TL/MW çıktı, A firması 140 TL/MW fiyatla teklif vermiş olsun, B firması da 5 saat boyunca geçerli 155 TL/MW fiatlı blok teklif vermiş olsun. O saat için A firmasından elektrik alınması karlı görünmektedir. Ancak sistem günün tüm saatlerini içeren bir kombinasyon hesabı yaparak B firmasına talimat vediğinde toplam maliyet azalıyor ise talimatı ona verir. A firmasının teklifi daha düşük olduğu halde kabul edilmeyebilir.

SGÖF ve talimatların yayınlanması ile Gün Öncesi Planlama tamamlanmış olur.

Dengeleme Güç Piyasası

Katılımcılar saat 14:00 -16:30 arasında Dengeleme Güç Piyasasında faaliyet gösterirler. Bu piyasa gerçek anlamda ticaret için değil sistemin gerçek zamanda dengede tutulması içindir. Burada ticaret yapmak oldukça risklidir ve ticaret yapılması gereken yer Gün Öncesi Piyasasıdır. Dengeleme Güç Piyasasına 15 dakikalık zaman diliminde gerçekleştirilebilecek üretim/tüketim artış ya da azalmaları teklif edilebilir ve en az 10 MW teklif verilebilir. Güç Piyasası MYTM tarafından yönetilir ve MYTM vermiş olduğu talimatın başlangıç saatine kadar değişiklik/iptal yapabilir. Burada da amaç sistem dengesinin minimum maliyet ile sağlanmasıdır. Gün öncesinde üretim ve tüketim miktarları dengelenmiş olsa da gerçek zamanda sapmalar olmaktadır. Örneğin; bir santralın arızadan dolayı devre harici olması veya büyük bir tüketim tesisinin bir anda çalışmaya başlaması dengeyi bozmaktadır, bu durumda MYTM bu dengeyi sağlamak için GÜÇ piyasasında sunulmuş teklifleri kullanarak sistem dengesini sağlamaya çalışmaktadır. Üretimi planlamak kolaydır ancak tüketimi %100 doğrulukla tahmin etmek neredeyse imkansızdır. Anlaşıldığı üzere burası marjinal bir piyasadır ve anlık taleplere cevap vermenin maliyeti de yüksektir. Güç Piyasasında oluşan fiyatlarda marjinaldir. Örneğin gün öncesinde saat 12:00-13:00 arasında fiyat 150 TL/MW iken gerçek zamanda talep arzın üzerinde oluşursa fiyat da 150 TL/MW ın üzerinde oluşmaktadır. Tersi durumda ise yani üretim fazlasının olması durumunda fiyat 150 TL/MW in altında oluşmaktadır. 01.01.2010 tarihinde yılbaşı gecesi tüketimin aşırı düşmesiyle fiyat 1 TL/MW ve altında olmuştur. Buradan da anlaşıldığı üzere Güç Piyasası ticaret yapmak için sağlıklı bir ortam değildir, bu piyasanın asıl amacı gerçek zamanlı olarak sistem güvenliğini sağlamaktır.

Gelecek yazımızda görüşme üzere...