Elektriksiz bir hayatın düşünülemediği bu dünyada endüstride çalışan bir çok insanın olduğunu biliyoruz. Alışveriş yaparken, ev ve otomobil satın alırken bunları bir çok hassas kritere uygun olup olmadığını inceliyoruz. Yetkili insanlar olarak insan hayatını ve işletmemizin ekonomisi konularında da bu hassasiyeti gösterdiğimizden hiç kuşkumuz yoktur. İşte bu noktada konumuza giriş yapıyoruz; bunlardan biri kesicilerin bakımı, ikincisi ise kesicilerin seçimindeki dikkat edilecek hususlar.

Kesicilerin Bakımı

Günlük hayatta kullandığımız elektriği açıp kapatmak işlemi bir takım anahtar ve şalterlerle yapılırken, alçak gerilimden dolayı bir risk içermez. Ancak yüksek gerilimde yük altında enerjiyi açmak ve kesmek risklidir. İşte bu noktada kesiciler devreye girer. Kesiciden bu iki görevi gerektiği anda tam olarak yerine getirmesi beklenir. Bu yüzden kullanılan kesicilerin bakımının düzenli olarak yapılması gerekmektedir.

Kesici bakımı iki bölümde incelenir;

1. Mekanizma Bakımı

2. Kutup Bakımı

1. Mekanik Bakımı

► Ne tür mekanizma olursa olsun 3 ay ara ile çalışan parçaların genel durumu mutlaka kontrol edilmelidir.
► 6 ay ara ile çalışan parçalar yağlanmalıdır.
► Üretici firmanın belirlediği açma sayısına göre, tam kısa devreden meydana gelen açmalara göre ve kesici yağının eksilmesine göre, kesicinin bulunduğu yerde kötü bir koku hissedilirse, kesici kutupları kirli-siyah yağ izleri gözlenirse hemen bakıma almak gerekir.

Böyle durumlarda kesicinin ağır bir kısa devre arızasına maruz kaldığı söylenebilir. Ark söndürme hücresinin değişip değişmemesi gerektiğine karar verirken özellikler elektrik arkına maruz kalan hücrelerin aşınma derecesine ve karbonlaşma durumuna dikkat edilmelidir. 5 kV'luk meger ile yapılan bir izolasyon testi, karbonlaşma ve izolasyon zarfları hakkında fikir verici olabilir. Bu ölçme kontak hareket ekseni doğrultusunda ark söndürme hücresinin alt ve üstüne yerleştirilen elektrotlar yardımı ile yapılır. Ark söndürme hücreleri hangi malzemeden yapılırsa yapılsın kesinlikle temizleme malzemesi olarak temiz kesici yağı kullanılmalıdır.

2. Kutup Bakımı

Kutupların dış yüzeylerinde trafo yağı kalıntısı ve toz bulundurulmamalı, bu yüzeyler karbon tetra-klorür ile yünlü bez kullanılarak sık sık temizlenmelidir.

SF6 Gazlı Kesicilerin Kutup Bakımı

SF6 gazlı kesicilerin bakımı periyodu az yağlı kesicilere göre daha uzun olmaktadır. Aynı güçteki kesme kapasitesi için az yağlı kesiciden 4 tam kısa devreden sonra bakım yapılırsa SF6 gazlı kesicide 20 tam kısa devreden sonra bakım yapılmaktadır. Kontak aşınımlarını belirleyen gösterge kontrol edilmeli, gaz basıncı düşmüş ise sebebi araştırmalı ve imalatçı firma ile irtibata geçilmelidir.

Vakumlu Kesicilerde Kutup Bakımı:

Vakum kesicilerde SF6 gazlı kesicilere benzer olarak tam 50 kısa devreden sonra kutup değiştirilmelidir. Bu durum vakum şişesi içinde bulunan kontağın aşınması ile orantılıdır. Kontağın aşınması gösterge ile belirlenmiştir. Bunun dışında vakım şişeler karbon tetra ile temizlenmeli vakum şişeleri imalatçı firma tarafından değiştirilmelidir. Kesicilerin bulunduğu hücrelerin tozdan ve nemden arındırılmış olması gerekir. Rutubet ve toz varsa önlem alınmalıdır.

Kesicilerin Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

İşletmemizin sürekliliğinde ve karlı bir proseste, elbette kullandığımız endüstriyel cihazların; maliyeti ve bunların uzun vadede sorunsuz çalışabilmesi için tesislerimizin kapasitesine en uygun şekilde seçilmesi çok önemlidir. Örneğin; 6.3 KV şebeke gerilim şartlarında çalışan tesisimizde kullandığımız kesicilerin 36 KV gerilim kapasiteye sahip olması çok anlamsız olur. Kesicilerin işletmede çok sayıda kullanıldığını düşünecek olursak ekonomik olarak gereksiz gider masraflarına yol açacaktır. Bu kriterleri dikkate alarak aşağıda belirtilen şekilde kesicilerin seçilmesi anlamlı olacaktır.

Anma Gerilimi

Kesicinin kullanılacağı şebekenin en üst gerilim değeridir. Faz arası etkin değer olarak verilir. T.S 2687'e göre gerilim kademeleri; 3,6-7,2-12-17,5-36 kV olarak belirlenmiştir.

Anma Yalıtım Seviyesi

Anma şebeke frekansında; kesicinin toprağa göre, fazları ve açık kontakları arasındaki elektriksel zorlamalara karşı yalıtımını belirten darbe değeridir.

Anma Frekansı

Kesicinin çalıştığı şebekenin anma frekansı olup 50 Hz'dir.

Kısa Devre Anma Kesme Akımı

Bir kesicinin anma gerilim değerinde, içinde A.C ve D.C bileşenleri bulunan, kontaklarının hasar görmeden kesebileceği ve kesici kutbunda arkın oluşturduğu andaki arıza akımının etkin değeridir. İçinde D.C bileşeni olmayan kesme akımı simetrik kesme akımı olarak,içinde D.C bileşeni olan kesme akımı asimetrik kesme akımı olarak adlandırılır. Kesicinin açma gücünün MVA olarak bulunmasında; 1.73xUn (Anma Gerilimi)xIk(Simetrik) değerleri kullanılır.

Anma Kısa Zaman Akımı ve Süresi

Bir kesicinin anma kısa zaman akımı -kesici kapalı iken- kısa devre anma kesme akımına eşit bir akımın geçirilebildiği ve sıcaklık yükselmesinden hasar görmeden Dayanabileceği süredeki akım değeridir. Bu sürenin standartı 1.sn' dir.Simetrik kesme akıma eşittir.

 

Darbe Kısa Devre Akımı

Kesicinin dinamik olarka dayanacağı darbe kısa devre tepe değeri olarak verilir. Burada zaman tanımı anidir. Simetrik kesme akımının yaklaşık 2,5 katıdır.

Anma Kısa Devre Kapama Akımı

Arıza üzerine kapamada oluşan akımın tepe değeri -kapama sırasında akımın oluşturduğu anı izleyen geçici rejimde- kesicinin bir kutbundaki akımın ilk büyük yarı dalgasının tepe değeridir. Bu değer kesici plakasında kA olarak ve tepe değeri (Pick değeri) olarak verilir. Aynı plakada simetrik kesme akımı olarak verilen değerin yaklaşık 2,5 katıdır.

Açma Süresi

Kesicinin gerilimsiz ve kapalı durumda iken, açma mekanizmasına verilen kumandanın alındığı anda bütün kutuplarda ark kontaklarının ayrılmasına kadar geçen süredir.

Kesme Süresi

Bir kesicinin açma süresinin başlangıcı ile ark süresinin bitimi ve ortamın de-iyonizasyon olması arasında geçen zaman olarak tanımlanır. Bu değerler, imalatçı firmalar tarafından verilir. Orta gelirilimde açma ve kesme zamanları birbirine çok yakındır. Kesme akımı veya gücünün hesapında bu zaman değeri kullanılır.

Tekrar Kapamalı Çalışma

Kullanılan kesici, bağlı olduğu şebekede istenilen bir tekrar kapama düzenine göre çalıştırılacaksa, imalatçı firmaya bildirmelidir.

Boşta Hat Anma Kesme Akımı

Hattın boşta açılmasında oluşacak kapasitif akımlar, 72,5 kV ve daha yukarı anma gerilimleri için etkili olduğundan T.S' ye göre 36 kV ve daha alt gerilimli kesicilerde sorun oluşturmaz.

Kısa Hat Arızaları

T.S' ye göre anma gerilimi 52 kV ve daha yüksek şebekeler için verildiğinden, orta gerilim şebekeleri için sorun oluşturmaz.

Boşta Kablo Anma Kesme Akımı

Kesicinin kullanıldığı şebeke, yaygın bir kablo sistemi ise veya şönt kondansatörlerin devresinde kullanılacaksa, imalatçı firmaya bu özellik bildirilmelidir.

Kesicinin Çalıştığı Ortam

Kesicinin çalıştığı ortam, seçim yapılırken önemli bir etkendir. Kapalı yerde veya açık havada çalıştırılacağı belirtilmelidir.

Kumanda devreleri anma beslenme Gerilimleri

Kesicinin kumanda devrelerinin D.C ve A.C anma değerleri, kullanılacak yardımcı servis anma gerilim değerleriyle aynı olmalıdır.

Kesiciler üretici firmaya sipariş edilirken bu kriterler göz önünde bulundurularak bilgi verilmelidir. Bu kriterler dikkate alındığında gereksiz masraflardan kaçınılmış olur.

Kaynak

-MEGEP - Kesiciler