ATEX Direktifleri ve Ex-Proof
(Explosion Proof) Ekipman Seçimi I 1. Kısım

1996 yılı öncesine kadar tüm Avrupa Birliği ülkelerinin konuyla ilgili olarak farklı standart ve yönetmelikleri bulunmaktayken 1996 yılında Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan farklı yorumlamaları ve uygulamaları asgariye indirmek amacıyla yayınlanan ATEX standartları 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle zorunlu kılınmıştır.

Avrupa Parlamentosu’nun Şubat 2014’de almış olduğu bir karar ile ATEX 94/9 standartları geliştirilerek “Directive 2014/34/EU” adıyla yayınlanmış olup 2016 yılı sonuna kadar bu yönetmeliğe uyum sürecinin tamamlanması yönünde karar alınmıştır.

Ülkemizde ise daha önceden Avrupa Birliği için 94/9/EC sayılı direktif ile yayınlanmış olan direktiflerin 30 Haziran 2016’da 2014/34/AB sayılı Türkçe versiyonu yayınlanmıştır.

ATEX direktifleri 2 ana başlık altında toplanmıştır. Bunlar;

94/9/EC ve 99/92/EC direktifleridir.

94/9/EC Direktifleri'nde; potansiyel patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipman ve güvenlik sistemlerinin belirlenmiştir. Literatür de ATEX 100a olarak da bilinmektedir.

99/92/EC Direktifleri'nde; patlayıcı ortamlarda risk altında olan işyerlerin de çalışanların sağlığının korunması için gerekli tedbirlerini belirler. “Zone” tanımlarıyla ilgili bilgiler ilk defa bu direktifte yer almıştır. Bu direktifler aynı zamanda literatürde ATEX 137 olarak da yer almaktadır.

1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren patlayıcı atmosferlerde kullanılmak üzere satılan bütün ürünlerin ATEX onaylı olması gerekmektedir.
 

 

ATEX standartlarına uygun olan ürünlerde “Ex” sembolünün bulunması zorunludur.

 

► Patlama: Patlama diye tabir edilen olayın aslına bakıldığı zaman yanma reaksiyonunun hızlanmış hali olarak tanımlandığı takdirde yanlış olmayacaktır. Bundan dolayıdır ki patlama olayının karakteristiğinin anlaşılabilmesi için öncelikli olarak yanma reaksiyonunun da tam olarak anlaşılması gerekmektedir.

Patlamanın oluşabilmesi için oksijen; yanıcı madde ve ateşleme için kıvılcım veya yüzey sıcaklığı gibi 3 temel faktörün aynı anda bulunması gerekmektedir.

 

 

Patlamayı Tetikleyebilecek Etmenler: Elektrik Kıvılcımları, Arklar, Ani Parlamalar, Elektrostatik Boşalmalar, Elektromanyetik Dalgalar, İyonlaştırıcı Radyasyon, Mekanik Etkiler Sonucu Ortaya Çıkan Kıvılcımlar, Kimyasal Alev vb.
 

► Patlayıcı Gaz Ortamı: Atmosfer şartlarında ateşleme sonrasında yanmanın kullanılmamış karışıma yayıldığı gaz biçimindeki alevlenebilir madde ile havanın karışımıdır.

► Yanma: Yanıcı madde ve yakıcı madde(çoğunlukla oksijen) ile tutuşma sıcaklığında meydana getirdiği kendine idame ettiren egzotermik kimyasal zincirleme reaksiyonuna yanma denmektedir.

► Yangın: Kontrol dışı gerçekleşen yanma olayıdır. Yanma olayında, tepkime yanma sıcaklığına gelene kadar endotermiktir. Yanma gerçekleştikten sonra yanma tepkimesini başlatan ısı kaynağına gerek kalmamaktadır.



 

► A Sınıfı: Organik yapıdaki katı maddelerin yanma sırasında kor halinde kalan yangınlar bu sınıfta yer almaktadır. (Odun, kömür…) Temel özelliği kor oluşturmalarıdır.

► B Sınıfı: Sıvı ya da yanarken sıvılaşabilen katı maddelerin oluşturduğu yangınlar bu sınıfta yer almaktadır. (Benzin, benzol, mazot, alkoller, mum vb.) Temel özellikleri korsuz ve alevli yanmalarıdır.

► C Sınıfı: Gaz yangınlarını kapsar. (LPG, metan, propan, asetilen vb.) Temel özellikleri patlamadır.

► D Sınıfı: Yanabilen hafif metal yangınlarını kapsar. (Magnezyun, Sodyum, Lityum vb.)

► E Sınıfı: Elektrik tesisatında yaşanan yangınlar bu sınıfa girmektedir.

► F Sınıfı: Pişirme aletleri içindeki bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarının yangını bu sınıfa girmektedir.

 

Yanan Maddelere Göre Yangın Sınıfları

 

Patlayıcı ortamla ilgili yönetmeliklerin birçoğunda yer alan en yaygın tanım; “Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımdır.”

Yukarıda da bahsedildiği gibi; ATEX kelimesinin tam karşılığı “Patlayıcı Atmosfer” olarak adlandırılmaktadır. Patlayıcı atmosferin anlamında baktığımızda ise; tüm yanıcı gazların, tüm yanıcı sıvı buharlarının, tüm yanıcı sıvı sislerinin ve bulut halinde bulunan tüm yanıcı tozların havada belirli bir konsantrasyonla oluşturdukları patlayıcı atmosferleri ifade etmektedir.

Türkiye'de Patlayıcı Ortam Riskinde Bulunan Alanlar

1-) LPG ve Diğer Petrol Ürünleri Üretim, Dolum ve Dağıtım Tesisleri
2-) Maden Ocakları
3-) Trafo İmalathaneleri
4-) Fırın veya Elektrostatik Boya Yapılan İşyerleri
5-) Ham Deri İmalathaneleri
6-) Boya İmalathaneleri
7-) Kimyevi Tahlil Laboratuvarları
 

  ► Zone (Kuşak) 0:   İçinde gaz, buhar ve buğu halinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının devamlı ya da çok uzun süreli ve sıklıkla bulunduğu bölge. (Patlayıcı madde kaplarının içi ve patlayıcı işleyen aparatların iç kısımları gibi yerler bu gruba girer.)

► Zone (Kuşak) 1:   İçinde gaz, buhar veya buğu halinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunduğu bölge. (Zone 0' ın yakın çevresi, patlayıcı madde pompa istasyonları, vana ve klape yakınları gibi yerler bu gruba girer.)

► Zone (Kuşak) 2: İçinde gaz, buhar veya buğu halinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunması ihtimalinin zayıf olduğu, eğer bulunursa sadece çok kısa süreyle devam ettiği bölge. (Yalnızca kaynaklı boru bağlantıları bulunan tesis veya tesisin kısımları, doğal gaz ve petrol boru hatları bu gruba girer.)

 

Bir Benzin İstasyonunun Patlayıcı Gaz Ortamına Göre BölgeSınıflandırması

► Zone (Kuşak) 20: Patlayıcı toz ortam devamlı veya çok uzun süreli veya sıklıkla bulunduğu bölge. 

► Zone (Kuşak) 21: Patlayıcı toz ortam normal çalışmada ara sıra bulunduğu bölge.

► Zone (Kuşak) 22: Patlayıcı toz ortam normal çalışmada ara sıra bulunması ihtimalinin zayıf olduğu, eğer bulunursa sadece çok kısa süreyle devam ettiği bölge.


 

 

Patlayıcı Gaz ve Patlayıcı Toz Ortamlarına Göre Bölge Sınıflandırması 
 

 

 

► 94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product Certification, Salih AYDIN
► Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
► Patlayıcı Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranışları, Abdurrahman İNCEA
► ATEX 94/9 Patlayıcı Ortamlar ve Ex-Proof Elektrik Ekipmanları, Murat YAPICI