E-Atık

E-atık diye tabir ettiğimiz kavram : elektrik-elektronik cihazların kullanıcıları tarafından ekonomik ömrünü tamamlayarak gözden çıkarılması ve çöp olarak nitelendirilmesidir.

Teknolojinin hızla gelişerek yeni olarak tabir ettiğimiz bir ürünü bir hafta gibi kısa bir süre sonra modasını bitirmesi artık doğal karşılanan bir durum oldu. Cep telefonu çılgınlığını buna en büyük örnek olarak göstecek olursak yadırganmayız galiba. Çünkü çeşitli markaların birbiriyle olan rakabeti ve unutulmaması gereken en büyük etki olan tüketici talebi buna en büyük katkı sağlayan etkenlerdir. Bunun sonucuda olarak dünyada 6 milyar insan cep telefonu kullanmaktadır. Tv, dvd, vcr, buzdolabı,mikrodalga fırınlar, yazcı, fax fotokopi makinalarıda bu katagoride unutulmayacak ürünlerdir.

Bu kadar elektrik-elektronik tabanlı ürünlerin sayısını düşününce devasa rakamlar aklımızın bir köşesinde oluşmuştur.

Yıllarca E-atık dönüşümü yapılmadan bu çöplerin bertarafı biraz acı olmuştur ve böyle olmakta da devam etmektedir. Çünkü Amerika, Avrupa ile birlikte ülkemizide katacak olursak gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ellerinde bir sorun olarak duran bu atıkları işlemek için tesisler kurmak yerine gelişmemiş olarak tabir edilen 3. Dünya ülkelerine ihraç etmektedir.  Bu ülkelerde oldukça ilkel yollarla geri dönüşümü yapılmaktadır. Örneğin atıklarda ki değerli metalleri asitler ile eriterek ayrıştırma yapmaktadırlar. Bu asitlerde havaya nüfuz ederek insanların sağlığını tehdit etmeye devam etmektedir.

Elde edilen maddelerden altın ve alimünyum’u alarak Kurşun (Pb),Cıva (Hg),Krom vb. maddeleri suya toprağa ve havaya bırakmaktadırlar. Çünkü insanların ekonomik şartlarının oldukça yetersiz olması bu tehlikeleri gözardı etmelerine sebep olan etkenlerin en başında gelmektedir. Bırakın doğayı korumayı insanlar kendi ihtiyaçlarını karşılamakta bile zorlanırken, bu maddelerin zararlarını sizce nasıl düşüneceklerdir ?



Gelin biraz bu atıkların dönüştürülmesi sırasında açığa çıkan maddeleri biraz inceleyelim.

Kurşun (Pb): Aslında e-atıkların geri dönüşümü sırasında miktar olarak açığa çıkan en fazla madde kurşundur. Örneğin standart tüplü tabir ettiğimiz CRT monitör ve televizyonlarda 2-4 kg arası kurşun bulunmaktadır.

Kurşun; merkezi sinir sistemimize, böbreklerimize ve üreme sistemlerine etki etmektedir.

Anne karnında ve küçük yaşlardaki çocuklarda çeşitli beyin hasarları,

Parmak, el ve ayaklarda zayıflık

Hafıza kaybı ve kan hastalıklarına neden olmaktadır.

Bu tv ve monitörlerin çekiçlerle parçalandığını aklımızda canlandırdığımızda ve o insanların bu maddeden etkilenmeyeceğini düşünebilir miyiz ?

Cıva (Hg):  Bildiğimiz üzere cıvanın en ufak miktarı bile insanı zehirleyebilir. 10 gr 70’te biri 80000 m2 alanında bir göle bulaşırsa gölde yaşayan balıkların yaşamını sürdürmesi ortadan kalkabilir.
İnsanlarda ise beyin ve böbreklere etki eder. Anne sütü ile bebeğe geçebilir.
Kişilerde ürkeklik, vücutta titreme, görme ve duyma becerilerinde azalma meydana getirebilir.

Kadmiyum (Cd): Havada ve suda uzun mesafeler taşınabilir. Vücuda az miktarda bulaşsa bile zamanla birikerek sorunlara neden olabilir.
Yüksek miktarda solunması akciğerlerde hasara neden olur ve insanın ölümüyle sonuçlanabilir.

Krom :  Astım hastalarının solumasıyla kişiyi krize sokabilir. Uzun süre maruz kalındğı takdirde burunda kanamaya ce cilt ülserine neden olabilir.
 
Yukarıda belirttiğimiz maddeler geri dönüşüm sonucu 1000’e yakın açığa çıkanlardan sadece bir kaçıdır.



E-atıklar dünyanın en ciddi katı atık problemlerinin başında gelmektedir.  Dünyada bu kadar e-atık olduğunu bildiğimiz halde ülke olarak bu alanlarda daha yeni ufak adımlar atmaya başladık. Büyük şirketlerin üzerine büyük sorumluluklar getiren bu yönetmelik üreticiler tarafından olumsuz karşılanmaktadır. Belkide bu yönetmeliğin ve yaptırımların bu kadar gecikmesinde üreticilerinde katkısı olduğunu düşünebiliriz. Bu yorumları siz değerli okurlarımıza bırakıyorum.

Birazda yürürlüğe giren AEEE yönetmeliğine göz atalım;

MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden nihai bertarafına kadar çevre ve insan sağlığının korunması amacıyla elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlandırılması, bu sınırlandırmalardan muaf tutulacak uygulamaların belirlenmesi, elektrikli ve elektronik eşyaların ithalatının kontrol altına alınması, elektrikli ve elektronik atıkların oluşumunun ve bertaraf edilecek atık miktarının azaltılması için yeniden kullanım, geri dönüşüm, geri kazanım yöntem ve hedeflerine ilişkin  hukuki ve teknik esasları düzenlemektir.

Çevre ve şehircilik il müdürlüklerinin görev ve yetkileri

MADDE 7 – (1) Çevre ve şehircilik il müdürlükleri;

a) Lisans verilen atık elektrikli ve elektronik eşya işleme tesislerinin faaliyetlerini izlemek, denetlemek, ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamakla,
b) AEEE taşıma araçlarına taşıma lisansı vermekle ve faaliyetlerini denetlemekle, gerekli durumlarda lisansı iptal etmekle ve/veya yenilemekle,
c) EEE üreticilerinin sahasında 5 inci maddenin birinci fıkrasının (ğ) bendine göre oluşturulacak üniteler için uygunluk yazısı vermekle,
görevli ve yetkilidir.
 
Yukarıda belirtilen kurallardan anlaşılacağı gibi artık ülkemizde ithalat edilen, üretilen elektrikli ve elektronik eşyalar da kullanılan insan sağlığına zararlı maddelere bir sınırlama getiriliyor.  Ancak şöyle bir durum var ki madde-7 de belirtilen Çevre ve Şehircilik il müdürlüklerinin bu denetimlerde bulunacak yetkin elemana sahip ollup olmadığıdır. Çünkü yönetmelikte her ne kadar belirtilsede bu yetkili kişilerin uzmanlıkları çok önemlidir.

Tüketicilerin yükümlülükleri

MADDE 11 – (1) Elektrikli ve elektronik eşya tüketicileri;
a) AEEE’leri üreticilerin ve belediyelerin belirledikleri esaslara göre diğer evsel atıklardan ayrı olarak biriktirmekle,
b) AEEE’lerini dağıtıcıların, belediyelerin, üreticilerin veya işleme tesislerinin oluşturdukları toplama yerlerine götürmekle veya götürülmesini sağlamakla ve kayıt dışı toplama yapanlara vermemekle,
yükümlüdür.

Aslında en önemli olan Madde 11’ in ta kendisidir. Vatandaşlar olarak;bu tür atıkların geri dönüşümünün ne kadar önemli olduğunu kavramalıyız. Bu maddeden yola çıkarak halkın bilinçlendirilmesi ve farkındalığının yaratılması için çeşitli seminerler, standlar ve etkinliklerle  desteklenmelidir.
 
Her ne kadar bu yükümlülüklerimiz yasalarla hayatımıza sokulmaya çalışılsa da, esasen bu bilinci kendimiz kazanmalıyız. Yaşadığımız bu dünyanın ve kendi bedenimizin kıymetini ancak kendimiz anlamalıyız ki başkalarına da örnek olalım ve yayalım. Gelin bu konuda duyarlılığımızı artırıp en azından bu atıkların ayrımını kendi evimizden yapmaya başlayalım.

Yönetmeliğin tam metnine ulaşmak için tıklayınız.