Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasası |
1. Bölüm

Hayatın her alanında kullandığımız elektriğin üreticiler için satış, dağıtım şirketleri için alış fiyatları her gün saatlik olarak spot piyasalarda belirlenir. Spot piyasalar, gün öncesi piyasası ve gün içi piyasalarıdır. Peki nedir bu iki piyasa türü ve özellikleri nelerdir? Cevabı için gelin yazımıza devam edelim.

A- A+

17.08.2019 tarihli yazı 10308 kez okunmuştur.

Günümüzde elektriğin öneminin ne denli yüksek olduğu ortadadır. Elektrik üretiminde kullanılan kaynakların ve bunların temininin pahalılığı dolayısıyla da elektriği ihtiyaç kadarınca üretip, üretim fazlasına veya enerji açığına sebep olmamak çok önemlidir. Özellikle ülkemizin kurulu gücünün yaklaşık yüzde 40 ‘nın yabancı kaynaklardan tedarik edilen doğalgaz ve ithal kömür olduğu düşünüldüğünde elektriğin arz ile talebinin dengede tutulması gerekliliği ön plana çıkmaktadır.

►İlginizi Çekebilir:Sınırsız Elektrik Üretimi

Elektrik üretim ve elektrik dağıtım şirketleri elektriği MW başına birim bir fiyattan alıp, birim fiyattan satarlar. Bu birim fiyata piyasa takas fiyatı yani kısaca PTF denilir. Spot piyasa adı verilen Gün Öncesi Piyasası (GÖP) ve Gün İçi Piyasası (GİP) aracılığıyla elektriğin her gün her saat için alış ve satış fiyatları belirlenir. Piyasa katılımcıları olarak adlandırılan üreticiler ve dağıtım şirketleri EPDK ile uzun dönemli ikili elektrik anlaşmaları yaparlar. Genellikle senelik olacak şekilde gelecek sene için alacakları veya satacakları elektrik miktarlarını bildirirler. Bu sayede ileri dönemler için enerji arz- talep dengesi kurulmaya çalışılır. Ancak uzun dönemli ikili anlaşmalar anlık enerji dengesinde yetersiz kalır. Bu noktada Gün Öncesi Piyasası (GÖP) devreye girer.

GÖP ile içinde bulunulan gün, bir sonraki gün için elektrik üretim ve tüketiminin planı, tahmini yapılır. Üreticiler bir gün sonrası için ne kadar elektrik üretebileceklerini ve ürettiklerini MW başına kaç paraya satacaklarını bildirirken; dağıtım şirketleri ise bir sonraki gün için ne kadar elektrik alışı yapacaklarını ve MW başına kaç paradan alacaklarını teklif olarak bildirirler. EPİAŞ kurumu topladığı bu teklifler ile üretim fazlası veya açığı vermemek amacıyla arz-talep dengesi kurmaya çalışır. Alış ve satış miktarlarının birbirini dengelediği noktada ise belirli bir fiyat ya da fiyat aralığında da denge sağlanır (arz- talep dengesi günün her saat içini yapılır). Sonucunda belirlenen fiyat ise piyasa takas fiyatı olarak (PTF) adlandırılır.

►İlginizi Çekebilir:Elektrik Üretim Üniteleri

Daha net anlaşılması için örnek ile anlatmak gerekirse; 6 Temmuz 2019 günü piyasa takas fiyatlarının belirlenmesi için verilecek teklifler 5 Temmuz 2019 günü saat 12.30’a kadar verilir. Saat 12.30’ dan sonra ise GÖP kapanır ve teklif girişleri kapatılır. Aynı örnekten devam edecek olursak; 6 Temmuz 2019 gün saat 12.00 – 13.00 saati için belirlenen PTF 130 TL olduğunu varsayılırsa, gün öncesi piyasasına giren üreticiler 5 Temmuz günü, gün öncesi piyasasında verdikleri fiyat teklifi ne olursa olsun ürettikleri her 1 MW için 130 TL alacakken, gün öncesi piyasasına giren dağıtım şirketleri alacakları her 1 MW için 130 TL ödeyecektir.

Kısaca özetlemek gerekirse gün öncesi piyasası; üretici firmaların ve dağıtım şirketlerinin EPDK ile yaptıkları uzun dönemli ikili anlaşmalar için kurulmaya çalışılan arz- talep dengesinin sağlanamaması sonucunda, gün öncesinden bu dengeyi kurmak adına verilen satış ve alış tekliflerin piyasa mantığıyla değerlendirilmesine dayanır. Ancak her ne kadar GÖP ile denge kurulmaya çalışılsa da anlık arızalar ve iletim sorunları dolayısıyla enerji açığı ve fazlalığı meydana gelir. Bu noktada ise gün içi piyasası ve dengeleme güç piyasası devreye girer.

►İlginizi Çekebilir: Güneş Enerjisi Elektrik Üretim Sisteminin Tasarlanması ve Maliyet Hesabı

Gün içi piyasasına (GİP) bakacak olursak; GÖP ile sağlanamayan arz-talep dengesi dengeleme güç piyasası ile dengelemeye çalışırken, bir ara piyasa olarak tanımlanan GİP’ de devreye girer. Üreticilerin GÖP ‘ de satamadıkları, değerlendiremedikleri üretimlerini ya da enerjiye ihtiyacı olan dağıtım şirketlerinin aynı gün içindeki bir saat dilimi için alış ve satış tekliflerini verebildikleri piyasadır. Örnek ile anlatmak gerekirse; 19 Haziran Çarşamba gününün her saati için belirlenecek piyasa takas fiyatlarının teklifleri 18 Haziran Salı günü 12.30 a kadar verilirken, gün içi piyasası için açılan teklifleri 18 Haziran Salı 18.00 da başlayıp, 19 Haziran Çarşamba gününün sonuna kadar verilebilir. 19 Haziran Çarşamba günü 16.00-17.00 saati için yaşanabilecek enerji dengesizliği için gün içi piyasasına giren katılımcılar saat 14.59’ a kadar teklif verebilirler. Belirlenen saat için enerji açığı varsa üreticiler üretebilecekleri enerji miktarını ve satacakları fiyatı teklif ederler. Teklifleri kabul edilirse, verdikleri fiyat üzerinden 1 saat sonrasına fiziksel olarak elektrik sağlamak zorundadırlar.

Yukarıda anlatılan gün içi piyasası ara piyasa olarak tanımlanırken, GÖP ile sağlanamayan arz-talep dengesi asıl olarak dengeleme güç piyasasında sağlanmaya çalışılır.

GÖP ile GİP’ i değerlendirecek olursak, birbirlerine karşı avantaj ya da dezavantajlarının olduğu söylemek yanlış olur. Çünkü; iki piyasada enerji tahmininde arz-talep dengesinin kurulmasına yardımcı olmak adına birbirlerini tamamlayıcı olarak kullanılır. Ayrıca hem üretici şirketlerin hem de dağıtım şirketlerinin enerji alış satışlarında fiyatlarda karışıklığa, iki taraflılığa yer bırakmamak adına şeffaf bir piyasa oluşturarak piyasa takas fiyatı belirlenir.

Görüldüğü üzere, elektrik tüketimi kadar elektrik üretiminin sağlanıp, kaynaklarımızın gereksiz yere kullanılmaması ve planlı üretim sayesinde anlık enerji ihtiyacında dışa bağımlılığının sıfıra indirilmesi çabalanmaktadır. Bunun yanında, hacimleri milyarlarca lira olan bu piyasalar ile 800-900 civarındaki üretim ve dağıtım şirketlerine ticaret yapma imkanı verilerek, ekonomiye katkı da sağlanmaktadır.

Kaynak:

►EPİAŞ