Elektrik Piyasası Nasıl Çalışır ? SDF ve SMF Nedir ?

Piyasayı yakından takip edenlerin de bildiği gibi yeni piyasa yapısına geçiş 1 Ekim tarihine ertelendi. Yeni piyasa yapısından bahsetmeden önce biraz geriye gidelim ve bu yazımızda son 4 yıldır ülkemizde işleyen mevcut piyasa mekanizması nasıl çalışıyor, hatırlayalım.

3/11/2004 tarihinde yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği 01.08.2006 tarihi itibarıyla nakdi olarak uygulanmaya başlandı. Katılımcılar elektrik enerjisi ticaretini TEİAŞ ın iki ayrı birimi olan Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) ve Milli Yük Tevzi Merkezi (MYTM) kontrolünde Piyasa Yönetim Sistemi (PYS) yazılımı üzerinden yapmaya başladılar.

Piyasa mekanizması nasıl çalışıyor?

MYTM her gün bir sonraki gün için saatlik bazda belirlediği talep tahminini PYS de yayınlar. Katılımcılar, bu tahminleri, mevsim şartlarını, yağışları, barajların doluluk oranları ve sistem kısıtları gibi farklı etkenleri göz önünde bulundurarak bir sonraki gün için kendi üreteceği elektriğe hangi saatlerde ihtiyaç duyulabileceğini tahmin eder. Burada amaç talebin yüksek olduğu saatlerde üretimi artırmak, az olduğu saatlerde ise üretimi azaltmak ve üretimi durdurmak. Tüm piyasalarda olduğu gibi elektrik piyasasında da talebin arzdan fazla olduğu saatlerde fiyat yükselmekte, arzın talepten fazla olduğu saatlerde ise ki; gece saatleri, hafta sonları ve tatiller buna örnektir, elektrik fiyatı düşmektedir. Katılımcılar önceden belirledikleri ve ayda 2 kez değiştirme haklarının olduğu alım/satım fiyatları üzerinden bir gün sonrasında üretmeyi planladıkları elektrik miktarını yaptıkları tahminleri göz önünde bulundurarak her gün saat 02:30'a kadar PYS aracılığı ile saat saat piyasaya teklif ederler. Saat 03:00 da PYS sisteminde verilen tüm fiyat/miktar ikililerinden oluşan teklifler fiyat sıralamasına girer ve en düşük fiyatlı tekliften başlanarak ilgili saat için MYTM nin tahmin ettiği arz açığı kapatılıncaya kadar teklifler kabul edilir. En son alınan teklifin fiyatı elektriğin o saatteki fiyatını belirler ve Sistem Marjinal Fiyatı (SMF) adını alır. O saatte teklifi kabul edilen tüm katılımcıların teklifleri bu fiyatla değerlenir. Ayın son günü saat 24:00 itibari ile sayaçlardan endeksler alınır ve uzlaştırma yapılır. Kimin ne kadar üretim artışı/azalışı taahhüt ettiği, bunun ne kadarını yerine getirdiği hesaplanır.

SMF'nin haricinde ikinci bir fiyat oluşur ve Sistem Dengesizlik Fiyatı kısaca SDF olarak adlandırılır. Gün öncesinde verilen teklifler ile SMF'nin oluştuğunu söylemiştik. Örneğin 150 MW gücündeki bir A santralımız olsun ve bu santralın teklif fiyatı 185 TL/MWh olsun. Bu santralın yarın saat 14:00-15:00 arası 50 MW güçte çalışması planlanmış olsun ve teklif ettiği fiyat (185) kabul edilirse gücünü 50 MW dan 150 MW a çıkartmayı teklif ediyor olsun. Tüm katılımcılerın teklifleri değerlendiriliyor ve ilgili saatte SMF 190 TL/MWh olarak belirleniyor. 190 ve altındaki tüm teklif miktarları toplamı bu fiyatla çarpılıyor ve bu tüm saatler için yapılıyor. Bulunan tutarlar gündüz, puant ve gece bazında ayrı ayrı hesaplanıyor ve toplam miktara bölünerek kümüle bir fiyat hesaplanıyor ve SDF adını alıyor. Bu durumda A santrali 50 MW ını SDF den satmış, kabul edilen teklifinde verdiği 100 MW ı ise 190 TL den satmış oluyor. SDF günlük bazda hesaplanıp yayınlanmasına rağmen her gün önceki günlerin kümülesine eklenerek yeniden hesaplandığından dolayı ay sonunda kesinlik kazanmaktadır.

Bu sistemin dezavantajlarından biri üretmeyi taahhüt eden X santralinin taahhüdünü yerine getirmediğinde oluşan ekstra maliyete herkesin katlanıyor olmasıdır. Bunu da örnekle açıklayacak olursak, gün öncesinde tüm santraller çalışma programlarını belirledi, tekliflerini yaptı ve hangi santralin hangi saatte ne üretim yapacağı belirlendi. Bir gün sonrası olduğunda X santrali programa uymadı ve örneğin 50 MW az üretim yaptı. MYTM gerçek zamanda oluşan bu 50 MW lık açığı çalışmayan başka bir santrala yük alma talimatı vererek kapatır. Bu santralin teklif ettiği fiyat ne olursa olsun üreteceği 50 MW o fiyattan satın alınmış olur. Buradaki dengesizliğin maliyeti X santralinden kaynaklanmış olsa da tüm katılımcılara fatura edilmektedir. Bu mekanizma aslında basit bir piyasa yapısı olmasına karşın ülkemizde yeni olması nedeni ile çok fazla bilinmemekte ve piyasanın işleyişi karmaşık görünmektedir. Gelecek yazımızda görüşmek üzere...