Türkiye Elektrik Piyasası'na Genel Bakış

Son yıllarda Türkiye Elektrik Piyasası'nda önemli değişiklikler yaşanmakta. Elektrik dağıtım şirketlerinin özelleşmesiyle başlayan değişim süreci önümüzdeki aylarda EPİAŞ'ın kurulmasıyla devam edecek. Yıllık 150 Milyar Lira işlem hacmine sahip olan Türkiye enerji sektörünün dünü, bugünü ve yarınını sizler için inceledik detayları yazımızda bulabilirsiniz.

A- A+

25.03.2014 tarihli yazı 23209 kez okunmuştur.

Yıllık 150 Milyar Lira işlem hacmine sahip olan Türkiye Enerji Sektörü; son dönemde yapılan özelleştirmeler ve piyasa serbestleşmesi yolunda yapılan hamlelerle bulunduğu bölgenin ilgi odağı haline gelmiştir. Türkiye’nin enerji sektörü yapısına yakından bakıldığında, 2001 yılında Enerji Piyasası Denetleme Kurumu’nun kurulmasıyla başlayan serbestleşme çalışmaları kapsamında elektrik piyasasının serbestleşmede öncü olmuş olduğu, piyasa genişliği ve rekabetçi yapısıyla diğer enerji piyasalarından bir adım öne çıktığını söyleyebiliriz. Mevcutta gelinen bu nokta Türkiye Elektrik Piyasası’nın geleceğine dair öngörüler için daha rahat davranmamızı sağlamıştır.

►İlginizi Çekebilir: Elektrik Piyasası Kanunu

Türkiye Elektrik Piyasası’nın geleceği hakkındaki öngörüleri tüketici ve kurumlar özelinde ayırabiliriz. Tüketicilere global ölçekte bakıldığında, Türkiye’nin bugünkü kişi başı elektrik tüketimi 2500 kWh civarındayken, OECD ülkelerinde bu değerin yaklaşık 8000 kWh civarında olduğu gözlenir. Bir diğer deyişle, Türkiye tüketim anlamında 1950ler Avrupa’sı seviyelerindedir. Ancak Türkiye’nin GSYİH ve dolayısıyla harcama indeksindeki artış değerlendirildiğinde, kişi başı elektrik tüketiminin de paralel şekilde ciddi bir artış gösterebileceği ve bunun doğal bir sonucu olarak elektrik piyasasının hızlıca gelişebileceğini söyleyebiliriz.

►İlginizi Çekebilir: Elektrik Piyasası Oyuncuları

2001 - 2004 Arası

2001 yılında yayımlanan Elektrik Piyasası Kanunu ile TEAŞ yerini yeni yapılandırılmış olan EÜAŞ, TEİAŞ ve TETAŞ’ a bırakmıştır. TEDAŞ’ ın da bulunduğu bu resimde, elektrik ticareti, uzun vadeli yatırım teşviki için uygun zemin hazırlamış olup arz güvenliğini hedefleyen bir sistem içerisinde ikili anlaşmalar ile yürütülmüştür.

2004 - 2009 Arası

Kasım 2004 tarihinde yayınlanan ilk Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile Türkiye Elektrik Piyasası’nda üretim optimizasyonunu hedefleyen Gün Öncesi Dengeleme sistemine geçilmiştir. Bu sistem Gerçek Zamanlı Dengelemenin yönetimini kolaylaştırmak ve sistem güvenliği ile güvenirliğini iyileştirmeyi hedeflemiştir. Bu yönetmelik kapsamında yürütülen uzlaştırma 06.00 – 17.00 arası gündüz, 17.00 – 22.00 arası puant ve 22.00 – 06.00 arası gece olmak üzere üç zamanlı bir yapıdadır.

Elektrik fiyatlarının uzun süre sabit kalmış olması, girdi maliyetleri sabit kalmayan üreticileri zorlamaya başladığından, özellikle üretim gamının önemli bir oranına sahip olan termik santral üreticilerinin yoğun talepleri doğrultusunda diğer değişikliklerle birlikte daha etkin ve verimli bir ticaret yapısı için kurgular aranmaya başlanmıştır.

►İlginizi Çekebilir: EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.)

2009 - 2011 Arası

2009 yılında yayımlanan yeni bir Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile dengelemeden uzlaştırmaya her manada saatlik yürütülen bir piyasa yapısına geçiş yapılmıştır. Gün Öncesi Planlama adı altında yürütülen bu piyasa aslen bir geçiş süreci olarak değerlendirilebilir. Nihai yapı olarak belirlenen Gün Öncesi Piyasası’na geçişte Piyasa Katılımcılarının eğitilmiş olmasını ve adaptasyonunun kolaylaştırılmasını sağlamak amacını gütmüştür.

►İlginizi Çekebilir: Türkiye'de Elektrik Piyasasının Liberlleşmesi ve Enerji Borsası

2011 - 2013 Arası

Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasa’ya geçiş öncesi katılımcılara yine gerekli anlaşmalar imzalatılmış, Gün Öncesi Piyasa’ya dair farklı zaman ve mekanlarda çeşitli eğitimler verilmiştir. Bunun da ötesinde bir demo üzerinden piyasa katılımcılarını gerçek anlamda mali değer taşımayan fiktif bir sistemde işlem yapmaları sağlanarak Gün Öncesi Piyasası’na hazırlanmaları desteklenmiştir. Burada amaç gönüllü bir piyasa olacak olan Gün Öncesi Piyasası’na ilgiyi arttırarak piyasa işler duruma geldiğinde katılımcı sayısının yüksek olmasını sağlamaktır. Ne yazık ki uzun bir süre hedeflenen katılım sağlanamamıştır.

Piyasa katılımcıları yeni olan bu sistemden ön yargıları nedeni ile uzak durmuşlardır. Piyasa katılımcılarının, bir şekilde bu direnci kırması için, bazı büyük oyunculardan demo olan sisteme girerek işlem yapmaları ve sistemin mümkün olduğunca denenmesi için çaba sarf edilmiştir. Bir yandan da verilen eğitimler sıklaştırılarak Gün Öncesi Piyasası’nın amacı, yapısı ve şuan ki durumdan farkları anlatılmaya devam edilmiştir.

►İlginizi Çekebilir: Elektrik Piysası Kanunu Yürürlüğe Girdi

Türkiye Enerji sektörü, elektrik piyasalarının öncülüğünde serbestleşme yönünde kararlı adımlarla ilerlemektedir. Özellikle 2009 yılından bu yana atılan adımlar ile belirgin ilerleme kaydedilmiştir. Bununla birlikte mevcut piyasalara katılım oranlarının düşük olması ve sistemsel altyapıdaki bazı noksanlar da yok değildir. Yakın coğrafya için bir enerji merkezi olma ve enerji açığını azaltmak gibi 2023 hedefleri ile bağlantılı olan EPİAŞ’ın (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş) kurulumu Türkiye için çok önemli bir maddedir. Hedeflere ulaşabilmek için zaman kaybetmeden en doğru şekilde EPİAŞ’ın faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Bu da diğer ülkelerden dersler çıkartılarak ve aynı hataları ülkemizde tekrarlamayarak mümkün olabilir. O nedenle, EPİAŞ’ın oluşumunda ülkemizdeki tecrübenin yanı sıra yurt dışı birikiminden faydalanmak son derece önemli olacaktır. Türkiye, kültürü ve konumu itibariyle ticarete yatkın ve kolay adapte olabilen bir ülkedir. Plan bir vizyon ile hareket edildiği taktirde EPİAŞ’ın Türkiye’nin hedeflerine ulaşmasında önemli bir etken olmaması için bir neden yoktur.