Uçaklar Nasıl Uçar? |
3. Bölüm

Küçüklüğümüzden bu yana hepimiz uçakların nasıl uçtuğunu merak edip dururuz. Fakat çoğumuz nasıl uçtuklarını hala tam olarak bilmeyiz. Yazımızın birinci bölümünde kanat yapısından, ikinci bölümünde ise uçağa etki eden kuvvetlerden bahsetmiştik. Bu bölümde ise uçuş kumandalarını inceleyeceğiz.

A- A+

02.03.2014 tarihli yazı 24116 kez okunmuştur.

"Uçaklar Nasıl Uçar?" yazımızın 1. Bölümünde kaldırma kuvvetinin oluşmasını sağlayan Bernoulli İlkesi' nden ve uçakların kanat yapısından bahsetmiştik. İçeriğimizde uçakların uçabilmesindeki asıl etmenin motor gücü değil kanatlarda oluşan kaldırma kuvvetinin olduğunu, kanatlarda oluşan kaldırma kuvvetinin kanat çekli ve yapısı ile ilgili olduğunu belirterek bunu kağıt deneyiyle açıklamaya çalışmıştık.

2. Bölümde ise uçuş sırasında uçağa etki eden kuvvetleri inceledik. Bu kuvvetleri;

►Kaldırma Kuvveti (LIFT)

►Ağırlık / Yer Çekimi Kuvveti (WEIGHT / GRAVITY)

►İtme / Çekme Kuvveti (THRUST)

►Geri Sürükleme Kuvveti (DRAG) olarak sıraladık. Ve sırasıyla tek tek açıkladık.

İçeriğimizin içeriğimizin üçüncü ve son bölümünde uçağı kontrol etmemizi sağlayan ana kumandaları ve yardımcı kumandaları inceleyeceğiz.

Ana Uçuş Kumandaları

Ana uçuş kumandaları uçağa üç temel hareketini yapabilmesi için kontrol etmemizi sağlanayan kumandalardır. Bu üç temel hareket roll ekseninde yatış, yaw ekseninde sapma ve pitch ekseninde yunuslama hareketidir.

Şekil 1. Uçak eksenleri

►Aileron (Kanatçık)

Aileron uçağı roll ekseni etrafında hareket ettirir. Yani uçağın yatış hareketlerini kontrol eder. Kanatların her iki ucunda da bulunan iki kanatçık tek bir kumandayla kontrol edilir. Kanatçıklar birbiriyle ters yönde hareket ederler. Yani sağ kantçık aşağıdaysa sol kanatçık yukarıdadır.

Levye denilen kumanda sağa yatırıldığında sol kanatçık aşağı doğru hareket eder, hava filelerinin bu kanatçıklara çarpmasıyla sol kanatta hava akışını bozarak yukarıya doğru bir kuvvet oluşur. Sağ kanatçık ise yukarı doğru kareket eder bu da sağ kanat üzerinde aşağıya doğru bir kuvvet oluşturur. Böylece uçak sağa doğru yatış hareketi yapar. Aynı şekilde levye sola yatırıldığında da uçak sağa doğru yatış hareketi yapar.

►Elevator (İrtifa dümeni)

Elevatör yani irtifa dümeni uçağı Pitch ekseninde hareket ettirir. Kuyruğun yere yatay olan yatay stabilize denilen kısmının hareketli parçasıdır. Uçağın burnunu aşağıya yada yukarıya kaldırmayı sağlar. Bu hareketin adı yunuslama hareketidir.

Levyenin geriye doğru çekilmesiyle elevator yukarıya doğru hareket eder. Burada oluşan kuvvet uçağın burnunu yukarı kaldırır, böylece uçak yükselmeye başlar. İleri doğru itildiğine ise irtifa dümeni aşağıya doğru hareket ederek uçağın burnunun alçalmasını sağlar. Bu da uçağa irtifa kaybettirir

Şekil 2. Uçuş kumandaları

►İlginizi Çekebilir: Evde Uçak Nasıl Yapılır

►Rudder (İstikamet dümeni)

Rudder uçağı Yaw ekseninde hareket ettirir. Kuyruğun dikey stabilize denen kısmının hareketli parçasıdır. Uçağın burnunun sağa yada sola çevirilmesini sağlar. Bu harekete sapma hareketi denir. Rudder pedalı denilen birbirine bağlı iki pedalla hareket ettirilir.

Sağ pedala basıldığında sol pedal yukarı doğru hareket eder. Kumandanın etkisiyle sağa dönen rudder hava akışını bozarak uçağın burnunun sağa doğru kaymasını sağlar. Sol pedala basıldığında ise uçağın burnu sola doğru kayar.

Bu kumandalar uçağa ana hareketleri yaptırmak için kullanılırlar. Aileron ve elevator levye ile kumanda edilir. Rudder 'ı kontrol etmek için ise pedallar kullanılır. Bu iki kumanda (levye ve pedal) birlikte(aynı anda) birbirleriyle orantılı olarak kullanılırlar.

Yardımcı Uçuş kumandaları

►Flap

Kanatların kaldırma kuvveti kanat kesitine, kanat alanına, hücum açısına ve uçağın hızına bağlıdır. Kanatlar uçakların kullanım alanına ve maksimum hızına göre tasarlanır. Fakat her uçağın iniş, kalkış gibi durumlarda düşük hızlarda uçması gerekir. Ayrıca hava şartlarına göre de kaldırma kuvveti değişkenlik gösterebilir. Uçağın bu durumlarda kanat alanını, kanat yapısını ve kanat kavisini değiştirebilmesi için kanatların gövdeye yakın kısmına kanatçıklara benzeyen flaplar eklenmiştir.

Flaplar uçakların düşük hızlarda kanat alanını veya yüzey kavisini arttırarak maksimum kaldırma kuvveti ile havada tutunmalarını sağlar. Bu görevinden farklı olarak gerektiğinde sürükleme kuvvetlerini arttırarak uçağın hızını azaltmak için kullanılabilirler.

Şekil 3. Dünyanın en çok üretilen uçağı olan Cessna 172 'nin kanatçık ve flapları

►İlginizi Çekebilir: Akıllı Telefon Kontrollü Kağıt Uçak

►Spoiler (Hava Freni)

Kanadın üst kısmında bulunur ve yukarı doğru açılır. Kanadın üst yüzeyinden geçen hava filelerini karıştırarak geri sürükleme kuvvetini arttırır. Spoiler üç farklı amaç için kullanılırlar.

İki spoilerde aynı anda belirli bir oranda açılarak kaldırma kuvvetini azaltırlar. Böylece motor hızı ile oynamadan uçağın hızı azaltılır ve yüksekliği kontrollü olarak azalır. İkinci olarak iniş takımı yere temas ettiğinde tamamen açılarak hava freni görevi görür. Bu da uçağın pistte en kısa mesafede durmasını sağlar. Üçüncü görevi ise kanatçıklarla birlikte ayrı ayrı açılıp kapanarak düşük hızlarda yatış hareketinin sağlıklı bir şekilde yapılmasını sağlarlar.

Şekil 4. Uçak simulasyonundan spoilerlerini açmış planör görüntüsü

►İlginizi Çekebilir: Efsane Uçak SR-71 Blackbird | Siyah Kuş

►Fletner (Tab)

Ana uçuş kumandalarının(aileron, elevator ve rudder) firar kenarlarına yerleştirilen küçük hareketli kısımlardır. Hava şartlarına, uçağın ağırlığına ve diğer değişken şartlara bağlı olarak kumandaları hareket ettirmek için gereken güç değişiklik gösterir. Fletner kumandaların üzerine binen yükü azaltarak pilotun uçağı daha az eforla kontrol etmesini sağlar.

Kaynak:

►THK Planör Uçuş Eğitim Kitapçığı