7 Farklı Dişli Mekanizması Rehberi

Dişliler olmadan, arabayla etrafta dolaşmak hiç kolay olmazdı. Bu mühendislik bileşenleri, günlük hayatımızın sessiz kahramanları olarak adlandırılabilir. Burada farklı dişliler bulunmakta ve bunların ne için kullanıldıklarını inceleyeceğiz yazımızın devamında ayrıntıları bulabilirsiniz.

A- A+

28.03.2020 tarihli yazı 10455 kez okunmuştur.

Dişli Çark Düz Dişli Helezon Dişli Konik Dişli Spiral Konik Dişli Sonsuz Dişli Taçlı Dişli Güneş ve Gezegen Dişlisi

1. Düz Dişliler

Düz dişliler, iki paralel şaft arasında hareketi iletebilen en yaygın dişlilerdir. Şekilleri nedeniyle, bir tür silindirik dişli olarak sınıflandırılırlar. Silindirik hatveli yüzeylere sahiptirler ve paralel şaft dişli grubuna girerler. Milin düz ve paralel bir diş hattı vardır.

Düz dişliler, yüksek performans elde ederken nispeten kolay üretilebilirler. Ağ çiftinin büyük olanına dişli (yukarıda resimde) ve küçük olana pinyon denir. Genellikle çamaşır makineleri, çamaşır kurutucuları,kurmalı çalar saatler ve karıştırıcılar(blender) gibi makinelerde torku arttırmak veya azaltmak için kullanılırlar. Dişlilerin diş yüzeyleri monte edilmiş şaftların eksenlerine paralel olduğundan, eksenel yönde baskı kuvveti oluşmaz. Öte yandan, düz dişlilerin gürültü yapmaları gibi dezavantajı bulunmaktadır.

2. Helisel Dişliler

Düz dişlilere benzer şekilde çalışma prensipleri vardır, helisel dişliler de paralel şaftlarla birlikte kullanılır. Ayrıca sarma dişi hatlarına sahip silindirik dişlilerdir. Helisel dişliler, eğimli diş izine sahip bir tür silindirik dişlilerdir. Düz dişlilere kıyasla, daha büyük temas oranına sahiptirler ve daha az titreşimde çalışırlar dolayısıyla sessiz denilebilecek seviyededir ve büyük kuvvetleri iletebilme özellikleri vardır. Bu dişliler eksenel yönde baskı kuvveti oluşturduklarından, baskı rulmanlarının kullanılmasını gerektirirler. Örnek olarak asansör gibi makinelerde ve fabrika otomasyonunda kullanılırlar. Dişlerin bükülmesi nedeniyle, imalatları daha zordur bu da üretim açısından dezavantajdır.

► İlginizi Çekebilir: Dişli Çark Çeşitleri

3. Konik Dişliler

Üst kısmı kesilmiş koni görünümündedir. Konik dişli ailesi içinde, helisel konik dişliler, düz konik dişliler, spiral konik dişliler ve gönye konik dişliler dahil olmak üzere birkaç farklı alt küme bulunmaktadır.

Konik dişliler, belirli bir noktada kesişen iki şaft arasında kuvveti iletimini sağlamak için kullanılmaktadır. Bununla birlikte, düz konik dişliler için üretim tesislerinin nadir hale gelmesi ve düz konik dişlilerin dişlerinin cilalanamaması nedeniyle, gürültü azaltma açısından spiral konik dişliler daha iyi cilalanabilme özelliğine sahiptir. Spiral konik dişlilerin gelecekte daha yaygın olması olasıdır.

4. Spiral Konik Dişliler

Kavisli diş hatlarına sahiptirler. Spiral dişlilerin düz dişlilere göre ana avantajı, dişler daha kademeli olarak devreye girdiğinden dolayı işlemin düzgünlüğü ön plandadır. Dişler arasındaki temas dişlerden birinde başlar ve tüm dişlere yayılır. Sonuç olarak, her bir diş çifti temas ettiğinde daha yumuşak bir güç aktarımı sağlanmış olur. Kısacası, spiral konik dişliler standart konik dişliden daha verimlidir. Spiral konik dişliler çoğunlukla, helisel tasarımın düz konik dişlilere göre daha az titreşim ve gürültü gerçekleştirdiği otomotiv, deniz ve havacılık sektöründeki araç diferansiyellerinde kullanılmaktadır. Her ne kadar avantajlı görünümü olsa da büyük bir dezavantajı bulunmaktadır; spiral konik dişlilerin üretimi daha zordur ve bazı kullanımlarda kavisli dişler nedeniyle eksenel yönlerde istenmeyen itme gücü yaratabilmektedirler.

► İlginizi Çekebilir: Diferansiyel Dişli Çalışma Sistemi

5. Sonsuz Dişliler

Sonsuz dişliler genellikle büyük hız azaltma gerektiğinde kullanılır. İndirgeme oranı, sonsuz dişlinin başlangıç sayısı ve sonsuz dişli üzerindeki diş sayısı ile belirlenir. Sonsuz dişliler, sessizdir ancak ısı üretme eğilimindedir ve nispeten düşük iletim verimliliğine sahip olan sürgülü kontağa sahiptir. Genel olarak dişliler sert metalden yapılırken, sonsuz dişliler alüminyum, bronz gibi nispeten yumuşak metalden yapılır. Diğer yandan sonsuz dişliler, düz dişliler için kullanılan dişli azdırma tezgahı ile yapılabilir. Ancak farklı diş şekli nedeniyle, düz dişlilerde gerçekleştirildiği gibi diş boşluklarını istifleyerek aynı anda birkaç dişi kesmek mümkün değildir. Dönüşleri çok düzgün ve sessizdir bu nedenle genellikle endüstriyel uygulamalar, ağır ekipman ve bazen tüketim malları için kullanılmaktadırlar.

Sonsuz dişliler yüksek indirgeme oranı sağlar ve ters yönde çalışamadıkları için genellikle kendiliğinden kilitlenir. Bu doğal özellik onları belirli makine türlerinde kullanmak için güvenli bir seçenek haline getirir.

6. Taçlı Dişliler (Akış Dişlisi)

Tekerleğin yüzüne yerleştirilmiş ve düzlemine dik dişlere sahip olan bir tür konik dişlidir. Konik dişlilerin aksine, taç dişliler silindirik yapıdadır. Bu dişler genellikle taca benzetildiğinden ötürü taçlı dişliler olarak bilinmektedir.

Taç dişliler genel olarak düşük gürültü oluşturan dişlilerin gerekli olduğu uygulamalarda kullanılır. Bir rafın birbirine yapışan takunyaları ile kullanılan bir taç dişlisi, yokuş yukarı veya yana doğru gitmek zorunda olsa bile dişlinin rafla birlikte yuvarlanmasını sağlar. Taçlı dişliler, yokuş yukarı çıkan pistlerdeki trenler, roller coasterlar, raylardaki kilitleme kapıları ve araba direksiyon simitleri için kullanılmaktadır.

7. Güneş ve Gezegen Dişlisi

Yörüngeyi taklit eden çarkın hareketi, güneşin ve gezegen dişlisinin pistonlu hareketinin dönme harekete dönüştürmesini sağlar. Bu yüzden James Watt onu ilk buhar motorlarında kullandı. Aşağıdaki çizimde, güneş sarı, gezegen kırmızı, pistonlu kol mavi, çark yeşil ve tahrik mili gri şekilde gösterilmiştir. Kalem traşlardan lokomotif motorlarına kadar her şeyde kullanılmaktadır.