Ayırıcılar 1. Bölüm |
ElektrikPort Akademi

Yük altında açma kapama yapamayan, ancak enerji akış doğrultusunda sistemin kendisinden sonra gelen kısmını gerilimsiz bırakmaya yarayan cihazlara ayırıcı denir. Peki neden ayırıcılar güç sistemlerinde kullanılır? Üretim standartları nelerdir? Yapısı nasıldır? Yazımızın birinci bölümünde bu soruların cevaplarını arayacağız.

A- A+

28.06.2015 tarihli yazı 231103 kez okunmuştur.

Ayırıcı Kesici Topraklama Şalt Orta Gerilim Yüksek Gerilim ElektrikPort Akademi

Ayırıcılar, orta ve yüksek gerilim sistemlerinde devre yüksüz iken açma kapama işlemi yapabilen ve açık konumda gözle görülebilen bir ayırma aralığı oluşturan şalt cihazlarıdır. Uygulamada seksiyoner olarak da bilinir. Son zamanlarda bu ifade kullanılmayarak sadece ayırıcı denilmektedir.

Ayırıcılar tesis bölümlerini birbirinden ayırıp bakım ve kontrol işlerinin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlar. Ayrıca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin açma ve kapama manevralarının hazırlanmasında ve birbirine bağlanmalarında kullanılır.

Ayırıcılar ile devreden akım geçerken yani devre yüklü iken açma kapama işlemi yapılmaz. Eğer yapılırsa ayırıcı ve ayırıcıyı açıp kapatan kişi zarar görür.

Ayırıcı Üretim Standartları

Ayırıcılar, topraklayıcılar ve kısa devre topraklayıcıları, 1 kV'un üzerindeki şalt cihazlarını kapsamına alan TSE 565, VDE 670 Bölüm 2 ve IEC 129'a uygun olarak imal standartlaştırılmış değerlerde olmalıdır.

Topraklayıcılar, devrelerinde kullanılan ayırıcıların kısa devre darbe ve termik akım değerlerinde olmalıdır. Kısa devre topraklayıcılarının kısa devre üzerine kapama kapasiteleri IEC 129 Bölüm 64'e göre testlerden geçmelidir.

Ayırıcıların anma akımları TSE 565 ve DIN 40003'te standartlaştırılmış değerlerde, bara bağlantıları DIN 46206'ya göre tasarlanmalıdır.

Tablo 1: Ayırıcı ve İzolatörlerin Üretim Standartları

► İlginizi Çekebilir: İzolatörler 1. Bölüm | ElektrikPort Akademi

Ayırıcıların Yapısı ve Bölümleri

Genel olarak bir ayırıcı; şasi, mesnet izolatörleri, sabit kontaklar, hareketli kontaklar, mekanik düzen, kilit tertibatı ve yaylardan oluşur.

Şekil 1: Ayırıcının Bölümleri

► Şasi

İzolatörler ve açma kapama mekanizmasının monte edildiği köşebent veya profilden yapılan aksamdır. Ayırıcı şasileri genellikle daldırma galvanizli veya elektrostatik toz boyalı olarak imal edilir.

► Mesnet İzolatörleri

Gerilim altında bulunan bölümden ve topraktan yalıtılmış olup, sabit ve hareketli kontakları tutturmak için kullanılan izolatörlerdir. Bunlar 6 adet olup, harici tip ayırıcılar porselenden (20- 25 mm/kV kaçak mesafeli) yapılır. Dahili tip ayırıcılar ise porselen, reçine veya epoksi reçineden imal edilir.

► Sabit Kontaklar

Her faz için 1 tane olmak üzere 3 adettir. Açma kapama sırasında hareket etmeyen kontaklardır. Bu kontaklar anma akımlarına ve kısa devre akımlarına uygun kesitte elektrolitik bakırdan imal edilir.

► Hareketli Kontaklar

Bu kontaklar da 3 adettir. Açma kapama sırasında hareket mekanizması ile hareket eder. Kapama işleminde sabit kontaklarla birleşirler ve devreyi kapatırlar. Hem hareketli hem de sabit kontaklar elektrolitik bakırdan, genellikle gümüş kaplamalı olarak yapılır.

► İlginizi Çekebilir: Güç Sistemlerinde Gerilim Düşümü

► Mekanik Düzen

Ayırıcının çeşidine göre değişen bu düzenek hareketli kontakların açma kapama için hareketi sağlar. Bunun için kullanılan tahrik milleri 30 mm çaplı galvaniz çelik malzemeden imal edilmektedir ve pirinç döküm yataklarda hareket etmektedir. Dönme hareketinin daha kolay olması için bazı modellerde pirinç yataklar gresörlükle donatılmıştır.

► Kilit Tertibatı

Bıçaklı ayırıcılarda, hat ayırıcısı ile toprak bıçağı arasında bulunan ve her ikisinin aynı anda açılıp kapanmasını engelleyen elektrikli veya mekanik düzeneklerdir. Her ayırıcıda yoktur, sadece hat ayırıcılarında bulunur.

► Yaylar

Elektrolitik bobinden yapılmış olan bu yaylar açma kapama işleminin hızlı yapılmasını sağlar. Bu yaylar yük ayırıcılarında ve özel tip ayırıcılarda kullanılır.

Şekil 2: Ayırıcının Tek Hat Şemasında Gösterimi

► İlginizi Çekebilir: Elektrik Tesislerinde Arızalar

Ayırıcı Kontaklarında İyi Temasın Önemi

Ayırıcılar gerilim altında, fakat akım çekilmediği zaman kullanılabilirler. Kapalı durumda iken kısa devre akımlarının elektriksel ve mekaniksel etkilerine dayanacak şekilde tasarlanması gerekir. Eğer kontaklar iyi temas etmiyorsa bu etkilere karşı dayanıksız olurlar. Temassızlık ısınma ve ark şeklinde kendisini gösterir. Bu durum ayırıcının kısa sürede deforme olmasına sebep olur.

Aşağıdaki videoda bir ayırıcının iyi temas etmemesi halinde oluşan durumu gözlemleyebilirsiniz.