Yaklaşık Maliyet ve 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu

Bir zamanlar ülkemizin dört bir yanında bitmek bilmeyen tamamlanması yıllar süren binaları duymayanımız yoktur. O yıllarda sıkça duymaya alışılan başka bir konu ise ardı arkası kesilmeyen ihale yolsuzluklarıydı. Eski zamanlarda sıkça duymaya alıştığımız bu iki konu son yıllarda unutulan hatta ve hatta söz konusu ihtimal dahilinde bile olmayan konular oldu. Peki ne değişti de artık bunları duymaz olduk...

A- A+

27.10.2015 tarihli yazı 23364 kez okunmuştur.

Maliyet Kamu İhale Kanun KİK Şartname

2000'li yıllardan önce duymaya sıkça alıştığımız bitmek bilmeyen inşaatları ve ihale yolsuzluklarını artık duymaz olduk. 2003 yılına kadar süren bu sancılı süreç sonrasında devlet tarafından ihale edilen işler çok hızlı ve güvenli yapılıp teslim edilmeye başlandı. Peki ne değişti de böylesine büyük sorunlar ortadan kalktı...

Bu sorunların neden önüne geçilemiyordu bu yazımda bu konuda detaylı bilgilere sahip olacaksınız.

2003 yılında yürürlüğe giren ve yayımlanma amacı kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan ya da kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemek olan ''4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu'' ile birlikte yeni bir kavram ortaya çıktı: 'Yaklaşık Maliyet'...

Yaklaşık maliyet hesabının ortaya çıkmasıyla beraber suistimal edilen pek çok konu tarihe karıştı.

Yaklaşık Maliyet Nedir ?

2003 yılında yürürlüğe giren 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nda yer alan 'yaklaşık maliyet' kavramının içeriğinde alımı planlanan mal, hizmet ya da yapım işlerinin ihale yapılmadan önce fiyatların araştırılarak ilgili idareye getireceği ortalama mali yükü amaçlamak amacıyla yapılan hesabı yer almaktadır.

Her ne kadar bu analizin adı yaklaşık maliyet olsa da amaç ihalenin gerçek değerine yakın bir hesabın yapılmasıdır. Bundan dolayı yaklaşık maliyet hesaplanırken yönetmelikte belirtildiği üzere, meslek odası ve kamu kurumlarının yayınladığı birim fiyatlardan, bakanlık tebliğlerindeki fiyatlardan, konusunda deneyimli firmalardan ve ürünü satan firmalardan yardım alınmalıdır.

Bitmeyen inşaatlar ve yolsuzlukların önüne geçmek için “Yaklaşık Maliyet” hesabına gerek duyuldu!

Günümüzde tüm kamu ihalelerinin esas alınarak hazırlandığı “4734 sayılı Kamu İhale Kanunu” yürürlüğe girmeden önce yani 2886 sayılı “Devlet İhale Kanunu” yürürlükteyken tamamlanması yıllar süren hatta yarıda kalarak tamamlanamayan kamu ihaleleri ve ihale yolsuzluklarına ülke olarak duymaya alışmıştık. Bunun nedeni 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun hantallığı ve kolayca suistimal edilebilecek nitelikte olmasıydı.

2886 sayılı Devlet İhale Kanununa göre ihalesi yapılacak işin ihalesi yapılmadan önce çok detaylı olmayan bi keşif hazırlanır ve keşfe göre ihaleye çıkılırdı. İlk keşif “avan proje” olarak adlandırılan içeriğinde araziye ait zemin etütleri, temel etütleri, vaziyet planı, kat ve çatı planları, inşaatın mimari görünüşünün yer aldığı diğer bir adıyla ön proje dikkate alınarak yapılırdı. İhale yapıldıktan sonra ise uygulama projeleri çizilir bu projeler yapıldıktan sonra da ikinci bir keşif çıkarılırdı.

Avan proje temel alınarak yapılan 1. keşif ve sonrasında uygulama projelerinin esas alındığı 2. Keşif dikkate alınarak yapılan mukayeseli keşif sonucu gerçek maliyetin artış ve azalışları hesaplanarak onay alınırdı. Eğer mukayeseli keşif sonucu artış %30’ un üzerinde olursa ayrı bir “İkmal İhalesi” nin yapılma zorunluluğu doğmaktaydı.

Bu durum önceden planlaması yapılmış ve onaylanmış olan yıllık bütçe planlarına yeni yükler getirir ve onay dışı olduğu için ödenek olmamasından dolayı işlerin bitmesi yıllar sürer hatta bir kısmı tamamlanmazdı. Ayrıca ödemelerin müteahhitlerin yapmış olduğu hakedişlere dayandırıldığı için kolayca suiistimal edilerek yolsuzluklara neden olmaktaydı.

Yaklaşık Maliyet Ne Kadar Önemlidir ?

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 01.01.2013 tarihinden itibaren bir işin ihale edilebilmesi için gerekli ödeneğinin belirlenmesi yani yaklaşık maliyetinin yetkililerce belirlenmesi ve yetkili merciler bildirilmesi gerekmektedir.

İhale edilecek iş yaklaşık maliyete göre ihale edilip ödeneğinin ve ihale sonrası iş alan firmanın ödemeleri bu yaklaşık maliyette yer alan pursantaj değerlerine göre yapılacağından yaklaşık maliyet hesabı doğru ve eksiksiz yapılmalıdır.

Yaklaşık maliyetin doğruluğu ihale sürecini etkileyecek derecede önem arz etmektedir. Eğer ki ihale sürecinde firmalar tarafından verilen teklifler hesaplanan yaklaşık maliyetin üzerinde olduğu takdirde, ihale komisyonunun ihaleyi iptal etme yetkisine sahiptir. Özetleyecek olursak yaklaşık maliyetin doğruluğu ihale sürecinin düzgün ve doğru şekilde ilerleyebilmesi için büyük önem arz etmektedir.

Yaklaşık maliyete dair bir inceleme yapıldığında yapının kalitesi de analiz edilebilmektedir. Hesaplar sonucu ortaya çıkan maliyetin yüksek ya da düşük seviyede olması yapının kalitesiyle birebir etkilidir. Yapıda kullanılacak olan ürünlerin şartnamelerinde yer alan bazı spesifik özellikler yer aldığı takdirde kullanılacak ürünün fiyatı aynı amaç için kullanılabilecek standart bir ürünle karşılaştırdığında ürünler arasında çok ciddi farklar ortaya çıkabilmektedir. Bu da direkt olarak yaklaşık maliyeti etkileyebilmektedir.

Tüm bu yukarıda bahsettiğim 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu’ nun açıklarını ortadan kaldırmak için 01.01.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ortaya çıkarılmıştır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’ nun Temel İlkeler bölümünün 5. Maddesinde yer alan “Ödeneği bulunmayan hiçbir iş ihaleye çıkarılamaz” hükmüyle tüm bu suiistimallerin önüne geçilmiş ve iş ihaleye çıkarılmadan önce işin “Yaklaşık Maliyet” inin hazırlanarak ihale edilmesi zorunlu hale getirilmiştir.

►İlginizi Çekebilir: Bir Elektrik Mühendisinin Bilmesi Gereken Kanunlar, Şartnameler ve Yönetmelikler

Yaklaşık Maliyetin Gizliliği ne kadar önemlidir ?

Böylesine önem arz eden ihale sürecini bu denli etkileyen yapı yaklaşık maliyetinin gizliliği ne kadar önemlidir sorusu akıllara gelmektedir. Bununla ilgili olarak yaklaşık maliyet kavramının içinde bulunduğu 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu' nda bu konuya dair açıklamalar bulunmaktadır. Örneğin kanunun 9. maddesinde “Yaklaşık Maliyet” le ilgili olarak mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilmez, isteklilere ve ya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan kişilere açıklanamaz.

Yaklaşık maliyetin gizliliği konusunda yine aynı kanunun 61. maddesinde şu açıklama yer almaktadır. “Bu kanunun uygulanmasında görevliler ile danışmanlık hizmeti sunanlar; ihale süreci ile ilgili bütün işlemlere, isteklilerin iş ve işlemleri ile tekliflerin teknik ve mali yönlerine ilişkin olarak gizli kalması gerek bilgi ve belgelerle işin yaklaşık maliyetini ifşa edemezler, kendilerinin ve ya üçüncü şahısların yararına kullanamazlar. Aksine hareket edenler hakkında ilgisine göre 58 ve 60 ıncı maddelerde belirtilen müeyyideler uygulanır.''

Yaklaşık maliyetin açıklandığı sadece tek bir durum mevcuttur. Bu durum 'Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği' nin 8. maddesinde yer almaktadır. Bu maddede (1) “İdare tarafından onay belgesi düzenlenmeden önce, bu yönetmelikte belirlenen esas ve usullere göre miktar tespiti ve fiyat araştırması yapılmak suretiyle ihale konusu için KDV hariç yaklaşık maliyeti hesaplanır ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir.” (2) “Ön ilan yayımlanmadan önce yapı tekniği ve ihtiyaç programına göre tahmin edilen fizik miktar veya kapsam esas alınarak hesaplanan yaklaşık maliyet, ihale veya ön yeterlik ilanı öncesi gerekiyorsa yeniden hesaplanır.” (3) “İhale konusu işin bir kısmına teklif verilmesinin mümkün olduğu hallerde, yaklaşık maliyet her bir kısım için ayrı olmak üzere işin tamamı dikkate alınarak hesaplanır.” (4) “İhale konusu işin bünyesine girecek ve ya yardımcı olarak kullanılacak malzeme, araç, teçhizat, makine ve ekipman gibi unsurların idare tarafından verilmesi durumunda; yaklaşık maliyet, bu unsurların bedeli hariç tutularak hesaplanır ve bu unsurların listesi yaklaşık maliyet cetvelinin ekine konulur. (5) “İhale komisyonu tarafından yaklaşık maliyet teklif fiyatları ile birlikte açıklanır. Bu aşamadan önce yaklaşık maliyet açıklanamaz ve ilan edilemez. Pazarlık usulü ile yapılan ihalede ise yaklaşık maliyet, son yazılı teklifler ile birlikte açıklanır.

Yaklaşık Maliyet Nasıl Hesaplanır ?

1-) Proje ve teknik şartnameler hazırlanır.

Yapılması planlanan yapım işlerinin yaklaşık maliyetinin hesaplanabilmesi için öncelikle mevcutta bir proje ve projede yer alan ürünlerin şartnameleri gerekmektedir. Bundan dolayıdır ki öncelikle belirlenen amaca yönelik talepleri karşılayacak bir proje oluşturulmalı ve proje esas alınarak kullanılacak ürünlerin teknik özelliklerinin yer aldığı şartnameler amaca uygun şekilde hazırlanmalıdır.

2-) Mahal listesi hazırlanır.

Mahal listesi bir inşai yapının imalatın tamamında ve her mahalde yapılacak olan tüm imalat uygulamalarını ayrı ayrı gösterecek imalat listeleridir. Yapılacak olan inşai yapının inşaat, elektrik ve mekanik imalatları için bu mahal listeleri ayrı ayrı hazırlanır.

3-) İmalat miktarları ve imalat metrajları çıkarılır.

Proje esas alınarak yapılacak işteki imalat kalemleri hangi birim baz alınarak değerlendiriliyorsa(adet, metre, metretül, kg) o birim baz alınarak hangi miktarlarda kullanılacağına dair ölçülendirme yapılarak belirlenir ve bu çalışmaya metraj çalışması denmektedir.

Yaklaşık maliyetin belirlenmesinde en önemli bir faktör olan metraj çalışması titizlikle yapılmalıdır. Çalışmanın yanlış ve eksik olması ihale sürecinde ciddi sorunlara neden olabilmektedir.

4-) Yaklaşık maliyet hesap cetveli hazırlanır.

Belirlenen mahal listesindeki imalat kalemlerinin ve metraj çalışması sonucu çıkan değerler eğer ürünün şartnamesi için değerler ilgili yönetmelikte belirtildiği üzere, meslek odası ve kamu kurumlarının yayınladığı birim fiyatlar, bakanlık tebliğlerindeki fiyatlar dikkate alınarak her imalat kaleminin maliyeti hesaplanmış olur.
Şayet ilgili ürün kaleminin şartnamesi “özel şartname” olarak belirlenmiş yani yukarıda referans olarak belirlenmiş olan standart ürün yapısından farklı özellikteki imalat kalemleri mevcutsa bu kalemlerde proforma faturalar dikkate alınır.

5-) İşin kısımlarına ait pursantaj oranları hesaplanır.

İnşaat sektöründe olmayan kişiler için çok alışılagelmedik bir kelime olan “pursantaj” kelimesi “yüzde” anlamına gelmektedir. İş kalemlerinin tutarları hesaplandıktan sonra bu tutarların işin genel tutarında yüzde kaçlık dilime karşılık geldiğini gösteren değere “pursantaj” denmektedir. Bu değer ilgili iş kaleminin tamamının bittiği takdirde tüm iş kalemleri içinde yüzde kaçlık dilime karşılık geldiği anlamına gelmektedir.

Bu pursantaj değerleri , imalat kalemlerinin gerçekleşme yüzdeleriyle çarpıldığı takdirde gerçekleşmiş pursantaj değerini bulunmuş olur. Gerçekleşmiş pursantaj değeri genel iş tutarıyla çarpıldığı takdirde yapılmış olan imalat kalemini maddi olarak karşılığını bulunmaktadır.

6-) Şartnameler hazırlanır.

Teknik şartname dediğimiz dökümanda imalatı yapılacak fiziksel, mekanik, estetik ve kimyasal özelliklerini tanımlayan veya nasıl yapılması gerektiğinin anlatılır. Teknik şartnamenin hazırlanmasında dikkate alınması gereken hususlar “4734 sayılı Kamu İhale Kanunu” nun 12. Maddesi ve “Kamu İhale Genel Tebliği” nin 55. Maddesinde yer almaktadır. Kamu ihale genel tebliği ikinci kısmı 55. Maddesinde belirtildiği üzere “İdare tarafından mal alımı ihalelerinde alım konusu mal veya malların teknik kriterlerinin ve özelliklerinin belirtildiği teknik şartname hazırlanması zorunludur. Teknik şartnamenin hazırlanmasında, 4734 sayılı Kanunun 12 nci maddesi ve Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 14 üncü maddesinin esas alınması gerekmektedir.”

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’ nun 12. Maddesinde şartnamelerin nasıl hazırlanması ve hangi hususlara dikkat edileceğine dair bilgiler yer almaktadır. Bu maddeye göre örnek vermek gerekirse, şartnamede belirlenecek olan teknik kriterler, ürünün verimliliğini ve fonksiyonelliğini sağlamak amaçlı olacak ve rekabeti engelleyecek maddeler yer almayacaktır. Yine bu maddeye göre ilgili ürünün ulusal veya uluslarası teknik standartlarda bulunmaması veya teknik özelliklerinin belirlenmesinin mümkün olmaması hali haricinde belirli bir marka, model, patent, menşei, kaynak veya ürün belirtilememeli ve belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilmemelidir.

Kaynaklar:

► 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu
► 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu
► Kamu İhale Genel Tebliği
► İhale Ruhu: Yaklaşık Maliyetin Gizliliği - Sadettin Doğanyiğit