Otomatik transfer için tasarlanan kumanda devreleri transferde kullanılan devre kesicilerin ne zaman devreye gireceğini ve çıkacağını belirten bilgileri içerir. Kumanda devresi kısaca transfer sisteminde kullanılan şalterlerin koordineli çalışmasını sağlar.
 

Şebeke Jeneratör transferi için tasarlanacak olan kumanda devresinde genelde aşağıdaki devre elemanları kullanılır. Kumanda devresinin çalışma prensibi bölümünde aşağıdaki her bir devre elemanının görevi anlatılacaktır.


► Gerilim Koruma Röleleri
► Anahtarlı Otomatik Sigortalar
► Kontaktörler
► Röleler




 

Transferde kullanılacak Açık Tip Şalterlerin otomatik olarak kumanda edilebilmesi ve transfer işleminin daha güvenli yapılabilmesi için bazı temel açık tip şalter aksesuarları kullanılmalıdır. Transfer sisteminde kullanılacak açık tip şalterlerin aksesuarları şunlardır:
 

Motor besleme uçlarına kumanda devresinden gelen enerji ile birlikte şalteri kuran açık tip şalter aksesuarıdır. Açık tip şalterlerin manuel olarak ya da kapama bobini ile devreyi kapatabilmesi için motor aksesuarı ile birlikte şalter içerindeki mekanizmanın kurulması gerekmektedir.

 

Kumanda devresinden gelen açtırma sinyali ile birlikte şalteri uzaktan açtıran aksesuardır.

Kumanda devresinden gelen kapama sinyali ile birlikte şalteri uzaktan kapatan aksesuardır.


 

Transfer sistemlerinde trafo ve jeneratör kaynaklarının çakışma ihtimalini ortadan kaldırmak ve transfer sistemini daha güvenli hale getirmek amacıyla mekanik kilitleme yöntemi otomatik transfer sistemlerinde tercih edilen kilitleme yöntemlerinden biridir. Transferde kullanılan açık tip şalterler mekanik kilit aksesuarı ile birlikte birbirlerine mekanik olarak kitlenir ve iki şalterin aynı anda devreye girmesi mekanik olarak engellenir.

Düşük gerilim bobini enerjilendiği noktadaki voltaj değerinin belli bir değerin altına düşmesi ya da tamamen kesilmesi durumunda şalterin açmasını sağlayan açık tip şalter aksesuarıdır.
 

 

Elektriksel kilitleme transfer sisteminde kullanılan iki devre kesicinin aynı anda devreye girmesini engellemek amacıyla kullanılan başka bir kilitleme yöntemidir.

Elektriksel kilitlemeyi oluşturabilmek için birden fazla yöntem kullanılabilir. Birbirlerine elektriksel olarak kitlenmek istenen şalterlerin yardımcı kontak blokları, kumanda devresinde kullanılan kontaktör ya da rölelerin kontakları kullanılabilmektedir. Aşağıdaki şemada örnek bir elektriksel kilitleme gösterilmektedir. Şebeke şalterinin kapama bobini jeneratör şalterinin NC ( Normalde kapalı ) kontağı üzerinden , jeneratör şalterinin kapama bobini ise şebeke şalterinin NC ( Normalde kapalı ) kontağı üzerinden enerjilenmektedir. Şebeke şalteri kapalı konumunda iken şebeke şalterinin NC ( Normalde kapalı kontağı ) açık konumuna geçerek , jeneratör şalterinin kapama bobinine gidecek olan kapama sinyalini kesecektir ve jeneratör şalteri kapalı konuma gelemeyecektir.
 

►İlginizi Çekebilir: Harmonik Filtre Reaktörleri Nedir? Nasıl Seçilir? Avantajları Nelerdir?

 

Kumanda devreleri farklı markaların ürünlerinin kontak yapıları ve özelliklerine göre farklı tasarlanabilmektedir. Sayfa sonunda linki paylaşılan örnek şebeke jeneratör transfer sistemi kumanda devresi tek hat şeması üzerinden kumanda devresinin çalışma prensibi anlatılacaktır.
 

 

 

Aşağıdaki şemada görüleceği gibi şebeke şalterinin girişlerinden alınan üç faz, üç adet bir kutuplu anahtarlık otomatik sigortalar üzerinden şebeke gerilim kontrolü için kullanılan GKR1 gerilim koruma rölesi faz referans girişlerine ( L1, L2, L3 ) girilir. Şebeke nötr hattı şebeke gerilim koruma rölesinin Nötr besleme terminaline girilir.

Şebeke geriliminin GKR1 gerilim koruma rölesi üzerinden ayarlanan alt-üst limitlerin arasında kalması durumunda gerilim koruma rölesinin enversör yapıdaki kontağı ( 1 ile 2 arasındaki kontak ) kapalı konuma gelerek ( 1 ile 3 arasındaki kontak ) TR/3.0 hattının enerjilenmesini sağlar.
 

Aşağıdaki şemada görüldüğü gibi TR / 3.0 hattı üzerinden KT1 kontaktörü ve R1 rölesinin bobin uçları enerjilenir. KT1 kontaktörünün bobin uçlarının enerjilenmesi ile birlikte KT1 kontaktörünün 13-14 ve 53-54 numaralı açık kontağı kapalı konuma gelecek ve ZR1 zaman rölesinin bobin uçları ve C hattı enerjilenecektir. ZR1 zaman rölesinin enerjilenmesi ile birlikte zaman rölesi ayarlanan süre kadar saymaya başlayacaktır.
 

Aşağıdaki şemada görüldüğü gibi C hattının enerjilenmesi ile birlikte Şebeke şalterinin motor aksesuarı uçları direk enerjilenecek ve motor aksesuarı şalteri kuracaktır. KT2 kontaktörünün NC (71-72) normalde kapalı kontağı üzerinden şebeke şalterinin düşük gerilim bobini enerjilenecektir. ZR1 zaman rölesinin ayarlanan süre kadar saydıktan sonra NO (1-2) normalde açık olan kontağı kapalı konuma geçerek şebeke şalterinin kapama bobini enerjilendirecektir. Kapama bobinin sürekli enerjili kalması beraberinde kapama bobinin yanmasına sebep olacaktır. Şebeke şalterinin kapama bobini şebeke şalterinin NC (42-43) normalde kapalı kontağı üzerinden enerjilenir. Kapama sinyali ile birlikte kapanan şalterin NC (42-43) normalde kapalı olan kontağı konum değiştirerek açık konuma gelecek ve kapama bobinine giden enerjiyi kesecek ve bobinin yanması engellenecektir. Şebeke şalterinin kapama bobininin enerjilenmesiyle birlikte şebeke şalteri kapanarak şebekeyi yüke verecektir.
 

 

Trafodan şebeke şalterinin girişlerine gelen üç faz gerilimin herhangi bir fazındaki gerilimin şebeke kontrolü için kullanılan gerilim koruma rölesi üzerinden ayarlanan alt-üst limitlerin dışında kalması durumunda gerilim koruma rölesinin enversör yapıdaki kontağı ( 1 ile 3 arasındaki kontak ) açık konuma gelerek TR/3.0 hattının enerjisiz kalmasını sağlayacaktır. TR/3.0 hattının enerjisiz kalmasıyla birlikte Şebeke şalterinin düşük gerilim bobinine giden enerji kesilecek ve düşük gerilim bobini şebeke şalterini açık konuma getirerek devreden çıkartacak ve jeneratör start alarak çalışmaya başlayacaktır.

 

Yukarıdaki şemada görüleceği gibi jeneratör şalterinin girişlerinden alınan üç faz, üç adet bir kutuplu anahtarlık otomatik sigortalar üzerinden jeneratör gerilim kontrolü için kullanılan GKR2 gerilim koruma rölesi faz referans girişlerine ( L1, L2, L3 ) girilir. Jeneratör nötr hattı jeneratör gerilim koruma rölesinin Nötr besleme terminaline girilir.
 

 

Jeneratörden gelen gerilimi kontrol etmek için kullanılan GKR2 Gerilim koruma rölesinin enversör yapıdaki kontağı ( 1 ile 2 arasındaki kontak ) kapalı konuma gelerek ( 1 ile 3 arasındaki kontak ) GEN/3.0 hattının enerjilenmesi sağlar.

Aşağıdaki şemada görüldüğü gibi GEN/3.0 hattı üzerinde KT1 kontaktörünün NC normalde kapalı kontağı üzerinden KT2 kontaktörünün bobini beslenir. KT2 kontaktörünün bobin uçlarının enerjilenmesi ile birlikte KT2 kontaktörünün 13-14 numaralı açık kontağı kapalı konuma gelecek ve ZR2 zaman rölesinin bobin uçları ve C hattı enerjilenecektir. ZR2 zaman rölesinin enerjilenmesi ile birlikte zaman rölesi ayarlanan süre kadar saymaya başlayacaktır.
 

C hattının enerjilenmesi ile birlikte jeneratör şalterinin motor aksesuarı uçları enerjilenecek ve motor aksesuarı jeneratör şalterini kuracaktır. R1 rölesinin 11-12 numaralı normalde kapalı kontağı üzerinden jeneratör şalterinin düşük gerilim bobini enerjilenecektir. ZR2 zaman rölesinin ayarlanan süre kadar saydıktan sonra NO (1-2) normalde açık olan kontağı kapalı konuma geçerek şebeke şalterinin kapama bobini enerjilendirecektir. Jeneratör şalterinin kapama bobini jeneratör şalterinin NC (42-43) normalde kapalı kontağı üzerinden enerjilenir. Kapama sinyali ile birlikte kapanan şalterin NC (42-43) normalde kapalı olan kontağı konum değiştirerek açık konuma gelecek ve kapama bobinine giden enerjiyi kesilecektir. Jeneratör şalterinin kapama bobininin enerjilenmesiyle birlikte jeneratör şalteri kapalı konuma gelerek jeneratörü yüke verecektir.
 

 

Transfer sisteminde kullanılan jeneratörün fazladan çalışmasının önüne geçmek ve jeneratör yakıt masraflarından dolayı transfer sisteminin her zaman şebeke şalteri öncelikli çalışması istenir. Transfer için tasarlanan kumanda devresinin bu öncelik durumu göz önünde bulundurularak tasarlanmalıdır.

Trafodan şebeke şalterlerinin girişlerine enerji geldiğinde TR / 3.0 hattı enerjilenerek KT1 kontaktörü ve R1 Rölesinin bobin uçları enerjilenecek. Jeneratör şalterinin düşük gerilim bobini R1 rölesinin NC (11-12) normalde kapalı kontağından beslenmektedir. R1 rölesinin bobin uçlarının enerjilenmesi ile birlikte R1 rölesinin NC normalde kapalı kontağı açık konuma geçerek jeneratör şalterinin düşük gerilim bobinine giden enerjiyi kesecektir. Ve jeneratör şalteri o konumuna gelerek açacaktır. KT1 ve R1 rölesinin bobin uçlarının enerjilenmesi ile birlikte şebeke şalterinin otomatik olarak devreye girmesi başlığı altındaki adımlar tekrar meydana gelerek ve şebeke şalteri kapanarak 1 konumuna gelecektir.
 

Örnek şebeke jeneratör kumanda devresi tek hat şemasını aşağıdaki linkten indirebilirsiniz.


►İlginizi Çekebilir: Şebeke jeneratör kumanda devresi tek hat şeması

Cihan TARAKCI

Teknik Servis Mühendisi - Technical Service Engineer