ATEX Direktifleri ve Explosion Proof
(Ex-Proof) Ekipman Seçimi I 3. Kısım

Genellikle endüstriyel ve kimyasal üretim bölgelerinde patlama ihtimalini minimize edip çoğu zaman da patlama oluşumu ihtimallerini ortadan kaldırmak adına tüm Avrupa ülkeleri tarafından kabul görmüş olan ATEX standartları; ismini Fransızca da “Patlayıcı Atmosfer” anlamına gelen “ATmosphere EXpolosible” den almaktadır.

A- A+

26.02.2023 tarihli yazı 5520 kez okunmuştur.

ATEX Explosion Proof Ex-Proof Zone Yangın Zone Patlama Patlamaya Karşı Koruma

►Yazının 1. Bölümü: ATEX Direktifleri ve Ex-Proof(Explosion Proof) Ekipman Seçimi | 1. Kısım

►Yazının 2. Bölümü: ATEX Direktifleri ve Ex-Proof(Explosion Proof) Ekipman Seçimi | 2. Kısım

Ex-Proof ekipmanlar konusunda en önemli standard dizisi TS EN-60079 standartlarıdır. Ürünün gerek imal edilmesi gerekse de kullanımı söz konusu olduğunda TS EN-60079 standartlarının incelenmesi büyük önem arz etmektedir.

TS EN-60079 standardları Ex-Proof ekipmanlarının farklı tiplerdeki imalatıyla ilgili detaylara dair bilgiler vermektedir.

Patlaycı Gaz Ortamlarında Kullanılabilen Kaç Farklı Tipte Ekipman Vardır?

Patlayıcı gaz ortamlarında kullanılacak olan elektrikli cihazların seçimi; direkt olarak hayati öneme sahiptir. Ekipmanların imalatı, kullanılacağı ortama ve güvenlik seviyesine göre ciddi farklılıklar gösterebilmektedir.

Patlayıcı gaz ortamlarıyla ilgili olarak referans alınan standart genellikle TS EN-60079 standartlarıdır. Aşağıdaki tabloda yer alan bu standart dizisi “Patlayıcı Gaz Ortamları” nde çalışacak ekipmanlara odaklanmıştır.

İlgili tablo incelendiğinde tipler çeşitli harflerle; d, e, i, o, p, q, m, n temsil edilmektedir. Bu harflerin bir anlamı bulunmaktadır. ve bu ekipmanların imalatı sürecinde ilgili standart dikkate alınmaktadır.

► Ex “d”: Alevsızdırmaz Koruma (TS EN 60079-1)
► Ex “e”: Arttırılmış Güvenlik (TS EN 60079-7)
► Ex “i”: Kendinden emniyetlilik (TS EN 60079-11)
► Ex “o”: Yağ Daldırma (TS EN 60079-6)
► Ex “p”: Basınçlandırma (TS EN 60079-2)
► Ex “q”: Toz Doldurma/Kum Doldurma (TS EN 60079-5)
► Ex “m”: Kapsülleme (TS EN 60079-18)
► Ex “n”: Harekete Geçirmeyen / Normal Çalışma (TS EN 60079-15)

Alev Sızdırmaz Muhafaza Ex “d” (TS EN 60079-1)

Ekipman içerisinde olası bir patlama durumunda; ekipman patlama basıncına dayanacak şekilde dizayn edilir. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-1 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Elektrik Motorları, Elektrik Panoları…

Arttırılmış Güvenlik Ex “e” (TS EN 60079-7)

Ex “d” den farklı olarak daha yüksek bir koruma düzeyi sağlar. Bu muhafazanın içerisinde ve dışında yüksek sıcaklık, kıvılcım, elektrik arkı vb. oluşumlara karşı koruma sağlayacak şekilde dizayn edilmiştir. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-7 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Motor Kutuları, Bağlantı Kontrol Kutuları…

Kendinden Emniyetlilik Ex “i” (TS EN 60079-11)

Patlayıcı atmosferi tutuşturacak bir etki oluşturmayacak; kıvılcım çıkarmayacak şekilde dizayn edilmiş kendinden emniyetli olacak şekilde tasarlanmış devrelere bu kapsamdadır. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-11 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Sensörler, Telsizler, El Fenerleri…

Yağ Daldırma Ex “o” (TS EN 60079-6)

Genellikle büyük transformatör ve şalterlerde kullanılan bu sistemde amaç; tutuşma ihtimali olan bölüm yağın ve ya alev almayan bir yalıtım sıvısına daldırılarak gaz ve buhar tutuşmasını engellemektir. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-6 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Büyük Transformatörler ve Şalterler…

Basınçlandırma Ex “p” (TS EN 60079-2)

Daha çok büyük motor ve kontrol panolarında uygulanan bu sistemde; ekipmanın etrafındaki patlayıcı atmosferin girişi; yüksek basınçtaki farklı gazlar ile sağlanan dahili yüksek basınç ile önlenmektedir. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-2 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Büyük Motorlar ve Kontrol Panoları…

Toz / Kum Doldurma Ex “q” (TS EN 60079-5)

Genellikle trafo ve kondansatörlerde kullanılmaktadır. Ekipmanın muhafazasının içerisine kum ya da cam bilyalar doldularak; dış ortamdan izole edilir. Bu sayede ekipman muhafazası içerisinde oluşacak ark’ ın dış ortam atmosferinin tutuşturulması engellenir. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-5 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Kondansatörler, trafolar…

Kapsülleme Ex “m” (TS EN 60079-18)

Genellikle statik bobin, röle gibi elemanlarda kullanılan bu prensipteki amaç; patlayıcı atmosferin tutuşmasını engellemek için kapsüllenerek dış ortama karşı elektriksel, ısıl ve mekanik etkilerden korunma sağlanır. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-18 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Statik Bobinler, Röleler, PCB Elektronik Devreler…

Kıvılcım Çıkarmaz Cihazlar Ex “nA” (TS EN 60079-15)

Ekipmanların bu şekilde dizayn edilme amacı; normal çalışma sırasında yüksek sıcaklık, kıvılcım veya elektrik arkı oluşmasını önler. Bu dizaynla ilgili detaylar TS EN 60079-15 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Montaj Ekipmanları, Dönel Elektrikli Makineler…

Kıvılcım Çıkarmaz Cihazlar Ex “nR” (TS EN 60079-15)

Genellikle aydınlatma armatürlerinde kullanılan bu tip muhafazada; nefes almayı minimuma indirmek amaçlanmıştır. Ekipman, kendisini çevreleyen atmosferin girişini kısıtlayacak şekilde yapılır. Bu dizaynla ilgili detaylar EN 60079-15 nolu standartta yer almaktadır.

Uygulama Alanları: Aydınlatma Armatürleri, Sokak Lambaları…

►İlginizi Çekebilir: Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar| 1. Kısım

Ekipmanın çalışacağı zone(bölge) un belirlenmesinden sonra ekipmanın çalışacağı ortamın özellikleri dikkate alınırken ortamda bulunan gaz ya da buharın tutuşma sıcaklığı da dikkate alınmalıdır.

Aynı zamanda ekipmanın seçimi için de büyük önem arz eden hususlardan birisi de ekipmanın çalıştığı ortamdaki gaz ya da buharın çalışma sıcaklığıdır.

Seçilen ekipmanın içinde bulunduğu ortamdaki gaz ya da buharın tutuşma/ateşleme sıcaklığı da büyük önem arz etmektedir. İlgili sıcaklık direkt olarak ekipmanın dizaynından kullanılacak ekipmanın yapısına dair büyük farklılıklar oluşmaktadır.

Ex-Proof Ekipmanların Etiketlerinden Ne Anlamamız Gerekiyor?

Çoğu kişi tarafından Ex-Proof ekipmanların etiketlerinin anlaşılmasının Çin alfabesi kadar zor olduğu düşünülse de Ex-Proof sistemler üzerine genel bilgilere sahip kişiler tarafından bu etiketlerin anlaşılması son derece kolaydır.

Örnek olarak aşağıdaki Ex-Proof ekipmana ait etiketin üzerinde yer alan harf, rakam ve simgelerin ne anlam ifade ettiğini anlamak için aşağıdaki etiketlerin detaylı olarak incelenmesi konunun anlaşılmasını sağlayacaktır.

Kaynaklar

► 94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product Certification, S. AYDIN
► Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik
► Patlayıcı Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranışları, A. İNCEA
► ATEX 94/9 Patlayıcı Ortamlar ve Ex-Proof Elektrik Ekipmanları, M. YAPICI