Ölçü Aletlerinde Güvenlik

Ölçüm sırasında oluşan elektriksel kazaların bir çoğu kullanıcı kaynaklı olsa da ölçü aletinin ilgili standartlara uygun seçilmemesinden kaynaklanan tehlikelerde mevcuttur. Endüstride kullanmakta olduğumuz motor sürücüleri, kesintisiz güç kaynakları gibi komponentler elektrik şebekemiz üzerinde gerilim piklerine sebep olabilmektedir. Ayrıca açma-kapama manevraları sırasında hat trafolarımızda oluşan ters indüksiyon gerilimleri kV'lar mertebesine çıkabilmektedir.
 

Elinizde multimetreniz ile şebeke üzerinde ölçüm yapıyorsunuz. Tam da bu sırada ölçüm yaptığınız şebekede oluşacak gerilim pikine karşı ölçü aletiniz sizi ne kadar koruyabilir? Ya da ölçü aletinizi akım kademesinde unutarak gerilim ölçtüğünüzde elinizde ölçü aleti ile ne kadar güvendesiniz?

Belki bu sorular birçoğumuzun aklına gelmemiş olabilir ama Uluslararası Elektroteknik Komisyonu ( IEC: International Electrotechnical Commission ) bu konuda bir standart hazırlamış. IEC–1010–1 IEC–1010–1 standardının güvenlik kategorileri aşırı gerilimleri temel alır. Aslında bu standart diğer elektrikli cihazlarında yüksek gerilime karşı güvenliğini kapsar. Ölçü aletleri şebekede kullanım yerlerine göre çeşitli kategorilere ayrılmıştır.

►CAT IV: Birincil kaynak seviyesi olarak adlandırılır. Havai hatları ve yeraltı hatlarını içerir. Şimdilik IEC–1010–1 kapsamı dışındadır.
►CAT III: Dağıtım seviyesi olarak adlandırılır. Ana besleme ve dağıtım devrelerini tanımlar. Devreleri en az bir transformatör ile şebekesinden izoledirler.
►CAT II: Portatif cihazlar, elektrikli ev aletleri gibi cihazları tanımlar.
►CAT I: Haberleşme ve elektronik ekipmanlardaki sinyal seviyesini tanımlar. Cihazların kategorileri ve gerilim sınıflandırmaları dayanabilecekleri maksimum atlama gerilimine göre belirlenir. Bu değerler aşağıdaki gibidir.
 

CAT III standardına uygun olarak tasarlanmış bir multimetre, CAT II standardına uygun olarak tasarlanmış multimetreden daha fazla gerilime dayanır ve bu nedenle daha yüksek korumaya sahiptir. Ayrımlar aynı sınıf içerisinde de yapılabilir.

Örneğin; CAT III-1000 V bir cihazın koruması, CAT III–600 V olanından daha iyidir. Yukarıdaki tabloda bazı değerler size yanlışmış gibi gözükebilir.

Bu durumda genel kural; şebekeye yaklaşıyorsanız yüksek kategori numarasını ( yani CAT III ) seçmektir. Çünkü CAT sınıfı ile birlikte aynı zamanda mekanik dayanım da artmaktadır ve ölçüm noktasında oluşabilecek kısa devre akımı yüksek ise yüksek CAT numarasını seçmek yerinde olur.





Cihazların yukarıda anlattığımız kullanıcıyı korumaya yönelik özelliklerin yanı sıra, birde kendilerini korumaya yönelik önlemleri de içermesi, onlarla uzun süre iş yapabilmemiz anlamını taşır. Bilindiği gibi, bir multimetrenin bozulmasına neden olan en yaygın uygulamaların başında cihaza ohm kademesinde gerilim uygulamak gelmektedir. Ama artık günümüz teknolojisi ile bu tür dalgınlık-hataların önüne geçilebilmiş ve 600-1000 V AC/DC gerilim aralığında kendisini koruyabilen cihazlar üretilmiştir. Ancak bu tür korumalar sadece uygulanan gerilime karşıdır.



Akla gelen ve yine çok sık rastlanan bir diğer cihaz arızalanmasına neden olan durum ise; cihaza yanlış kademede akım uygulanmasıdır. Gelişen teknoloji ile artık bu probleminde üstesinden gelinmiştir. Bu tip, akıma karşı olması gereken korumalar, elektronik olarak değil mekanik olarak alınan önlemlerle ( örneğin; bazı firmaların ürettiği cihazlarda prob girişleri ancak komütatörün o konumunda açık olmakta miliamper prob girişi sadece komütatör miliamper konumuna getirildiğinde açılmakta, diğer ölçümler esnasında hep kapalı prob yanlışlıkla dahi takılamaz durumda kalmaktadır) cihazların ömrünü uzatmakta bize yardımcı olurlar. Bu koruma yönteminde cihazın giriş terminalleri seçilen fonksiyona bağlı olarak mekanik olarak kapatırlar. Yani gerilim kademesindeyken probları akım terminallerine bağlamak mümkün olmaz.




Kaynak:

►www.kumanda.org
►Fluke