UJT Transistör Nedir?

Transistörler, elektroniğinin en önemli devre elemanlarından biri konumundadır. Genel amacı girişine uygulanan sinyali yükseltmesi ve gerilim, akım kazancı sağlaması olan transistörlerin birçok çeşidi bulunmaktadır. Bu yazımızda transistör çeşitlerinden biri olan UJT transistörü ayrıntılı bir şekilde inceledik.

A- A+

20.07.2016 tarihli yazı 37492 kez okunmuştur.

Transistör UJT Anahtarlama Osilatör Dalga Kontrol

Unijunction Transistor, kısaca UJT; zamanlama devrelerinde, darbe üreticilerde, AC güç kontrol devrelerinin kontrolünde kullanılan bir çeşit transistördür. Diyotlar gibi P ve N tipi yarı iletken malzemelerden meydana gelen UJT transistörler, tristör ve triyak devrelerinde tetikleme amacıyla darbe üretmek için kullanılır. Transistörlerin iletken olabilmesi için geliştirilmiş, yarı iletken olan bu transistör çeşidi, BJT gibi üç bacaklı bir devre elemanıdır. Fakat karakteristiği BJT ile karşılaştırıldığında çok daha farklıdır. Geleneksel bipolar veya alan etkili transisörler gibi sinyal yükseltmek için kullanılamayan UJT transistörleri ON-OFF anahtarlama devrelerinde kullanılırlar. UJT’ler tek yönlü iletim sağlar ve bozulma esnasında negatif empedans karakterislikleri daha çok değişken voltaj bölücü olarak çalışır.

►İlginizi Çekebilir: Moore Yasası ve Geleceği

UJT transistör her iki tarafı omik olarak bağlı N tipi silikondan oluşur. Çubuğun ortasından kenara doğru P tipi bir malzemeden oluşmuş bir uç daha vardır. N tipi çubukla P tipi yarı iletkenin birleşmesine Emiter(E), P tipi yarıiletkene yakın N tipi çubuğun ucuna Base2 (B2), uzak olan ucuna Base1 (B1) denir. B1 ve B2 arasında bir direnç vardır. Bu dirence “interbase resistance” denir ve RBB ile gösterilir. Değeri ise 5kohm ile 10kohm arasında değişiklik gösterir.

Güç kaynağının pozitif terminali B2 ucuna, negatif terminali B1 ucuna bağlanır. UJT transistörünün Emiter ucu boş bırakılırsa eğer B2-E-B1 arasında bir gerilim bölücü oluşur. Bu gerilim bölücü B2-B1 arasındaki silisyum çubuktan oluşur. Eğer Emiter ucuna VE voltajı uygulanırsa; iki durum oluşur. Eğer VE voltajı nVBB voltajından küçükse emiter diyotu ters bayaslanır. Eğer VE voltajı nVBB voltajından büyükse emiter diyotu düz bayaslanır ve böylece B1 ve Emiter arasında bir akım akmaya başlar. Bu Emiter akımı B1 ucuna doğru çekilen boşluklardan oluşur. Boşlukların B1 terminaline doğru çekilmesi VBB kaynağı tarafından sağlanan elektronlarca temin edilir. Bu şekilde oluşturulan fazladan elektronlar RB1 üzerindeki gerilimin azalmasına sebep olur. Bunun sonucunda, emiter akımındaki artış emiter gerilimdeki azalma ile sağlanır. Bu da negatif direnç özelliği gösterdiği anlamına gelir.

►İlginizi Çekebilir: Shockley Diyot Nedir?

UJT Transistörünün Kullanım Alanları

UJT transistörleri periyodik tetiklemeler elde etmek için osilatör devrelerinde kullanılır. Doğrusal testere dişi dalga üretmek için kullanılır. Dalga şekillerine dikkat edilirse gerek yükselme gerekse düşme zamanlarında şekil doğrusal değildir. Bu şekildeki bir dalga şekli bazı tetikleme devrelerinde rahatlıkla kullanılabilir. Özellikle bazı devreler hem yükselmede hem de düşmede doğrusal dalga şekli isterler. Örneğin tarayıcı osilatörler buna bir örnek olarak verilebilir. Bu şekildeki dalga şekillerini elde etmek için yukarıdaki devre temel şekli ile kalmak koşulu ile CT kondansatörünü doğrusal olarak dolduran ve boşaltan ek devrelerle desteklenir. Bunun en basit ve ekonomik yolu CT kondansatörünü sabit bir akımla doldurmaktır. Bu durumda kondansatör üzerindeki gerilim doğrusal olarak yükselir.

UJT transistörü ile yapılan bir başka uygulama tristörlü yük kontrol devresidir. Devreye 12V gerilim uygulandığında pozitif alternansta D1 diyotu R1 direnci ve P1 potansiyometresi üzerinden geçerek C1 kondansatörü şarj olur. C1 ‘in şarj gerilimi UJT'nin ateşleme gerilimi değerine ulaştığı anda UJT iletime geçer. C1 kondansatörü E-B1 üzerinden deşarj olmaya başlar. Tristörün kapı ucu pozitif tetikleme gerilimi alarak iletime geçer ve L lambası yanar.
Alternans yön değiştirdiğinde UJT yalıtımdadır. Negatif alternansda devre çalışmaz. Alternans tekrar pozitif olduğunda aynı olaylar tekrarlanır, UJT ve tristör iletime geçer. Bu olaylar periyodik bir şekilde devam eder.
Sonuç oalrak tristör ve triyak devrelerinde tetikleme için gerekli darbeleri üreten, relaksasyon osilatör devrelerinde kullanılan voltaj kontrollü elektronik bir eleman olan UJT transistörü yüksek bir dirençten alçak bir dirence geçebilmektedir.