Uçaklarda ve Gemilerde Topraklama Nasıl Yapılır? |
2. Bölüm

İlk yazımızda genel olarak topraklamanın önemini, neden gerekli olduğunu, çinko tutyaları ve gemilerdeki topraklama sistemini anlatmıştık. Yazımızın ikinci bölümünde ise uçaklardaki topraklama sisteminden bahsedeceğiz.

A- A+

10.05.2023 tarihli yazı 36654 kez okunmuştur.

Yıldırım Topraklama Paratoner Parafudr Uçak Gemi

Yazımızın birinci bölümünde gemilerde ve diğer deniz taşıtlarında kullanılan topraklama yöntemini aktarmıştık. Şimdi ise uçaklarda ve diğer hava taşıtlarında kullanılan topraklama yöntemine geçelim.

Yıldırımın uzunluğu bazen 9 kilometreyi buluyor. Etrafındaki 15 kilometrelik alanda etkili oluyor. Ölçümlerde yıldırımın merkezindeki sıcaklık 40 bin dereceye kadar çıkıyor. Bu kadar güçlü bir oluşum elbette uçakları etkiliyor. Kimi zaman sarsıyor, kimi zaman hasarlar veriyor, uçağın içini kızılötesi gibi ürküntü veren bir ışık rengine boyuyor. Sesi yolcuları korkutuyor. Ama yine de uçaklar yıldırıma karşı güçlü bir yapıya sahip. Arada bir hasar görselerde bu kadar güçlü bir gökyüzü kamçısına dayanıyorlar.

Yıldırım nedeniyle meydana gelen kazaların sayısı oldukça az. Gelecekte daha modern sistemler uçağı yıldırımın hoyrat vurgunundan daha iyi koruyacaklar. Yolcuların en fazla korktuğu uçuşların başında şimşeklerin çaktığı, yıldırımların düştüğü, türbülansın olduğu havalar gelir. Yapılan araştırmalar, türbülansla oluşan sarsıntı ve düşen yıldırımların yolcularda uçuş korkusunun oluşmasında ciddi bir payı olduğunu ortaya koyuyor. Ancak uçaklar gökyüzündeki tüm olaylara dayanacak şekilde imal edilmiştir. Örneğin kanatlar yukarı 5 metre, aşağı 1.5 metre esner. Yıldırımın ışığı ve sesi yolcuları korkutsa da özel paratoner sistemleri binlerce volt elektrik yükü taşıyan yıldırımların kolayca uçak üzerinden akıp gitmesini sağlar. Yine de yıldırım çarpması sonucu meydana gelen kazalar vardır. Ancak kazalardan sonra alınan tedbirler ve uçakların geliştirilen paratoner görevi yapan sistemleri yıldırım karşısındaki etkilerini oldukça azaltmıştır.

Peki Yıldırım'a Karşı Uçaklar Nasıl Korunuyor?

Yerdeki sistemler ile karşılaştırıldığında hava araçlarında durum biraz farklıdır. Uçak ile toprak arasında doğrudan bir bağlantı elbette ki yoktur. Ancak bu işlevi yerine getirecek başka mekanizmalar vardır. Uçak kendi içinde kapalı bir sistem olduğundan topraklama bağlantısına ihtiyaç duymaz. Uçakta biriken statik yükün boşaltılması içinse kanatta ve kuyruk arka kenarında metal küçük çıkıntılar bulunur. Uçak yere indiğinde bu tür bir elektrik topraklaması ile uçuş sırasında üzerinde biriken elektrik boşaltılabilir.

► İlginizi Çekebilir: Elektrik Tesislerinde Topraklama

Uçağa herhangi yıldırım düşmesine karşı paratoner veya benzeri bir koruma sistemine ihtiyaç yoktur. Uçağın iletken dış yüzeyi elektrik tertibatından ve yıldırımdan etkilenebilecek diğer sistemlerden (yakıt deposu gibi) izole edilmiş ve çeşitli başka önlemler alınmıştır. (elektronik aygıtları korumak için, vb.) Ayrıca yakıt doldurma sırasında da oluşabilecek potansiyel farklarını ortadan kaldırmak ve oluşabilecek kıvılcımları önlemek için pompa ya da yakıt kamyonu ile de bağlantı yapılır. Bu şekilde olası bir faciadan kurtulmuş olunur.

Birçoğumuz uçağa binme tecrübesi yaşadık. Uçakta elektronik eşyalar için veya mutfağında mutfak gereçleri vs. için prizlerin kullanıldığını gördük. Peki bu prizlerin bağlantısı nasıldır? Uçaklardaki prizlerde toprak hattı var mıdır ? Elektrik çarpması için toprakla bağlantısı olması gerekmiyor mu?

Elektrik akımının akması için, iki su deposu arasında su akışını sağlamak için birisinin yüksekte, diğerinin alçakta olması gerektiği gibi, yüksek gerilime sahip bir kaynakla düşük gerilime sahip bir nokta arasında iletken bir bağlantı olması gerekir. Yani akımın oluşabilmesi için iki nokta arasında bir potansiyel fark olmalıdır. Bu demektir ki elektriğin akması için mutlaka toprakla bağlantı gerekmez, kaynaktan farklı gerilime sahip bir noktaya yapılacak bağlantı yeterlidir. Uçakta ya da yerde elektrik çarpmasının sebebi farklı gerilimlerdeki iki nokta arasındaki bu bağlantının insan vücudu tarafından sağlanmasıdır. Elektrik prizlerindeki iki çıkış prize takılacak bir aletin elektrik kullanabilmesini sağlamak amacıyla farklı gerilimlerdedir.

► İlginizi Çekebilir: Topraklama Ölçümü Nasıl Yapılır?

Diğer bir yandan uçakların kasaları genellikle elektrik sisteminden izole edilmiş olur. Bunun sonucu olarak uçağın iç ya da dış yüzeyi prizin iki çıkışından da farklı gerilme sahip olabilir. Bu durum istenmeyen elektrik devreleri oluşturabilir. Bu durumda uçaklarda prizlerin iki çıkışından birine dokunulduğunda, eğer uçağın yüzeyine de temas ediliyorsa, elektrik çarpması riskini ortaya çıkarır. Unutulmamalıdır ki uçağın yüzeyinden elektriksel olarak izole olmak (kauçuk tabanlı ayakkabılar, lastik eldivenler vb. giyerek), prizle uçağın kasası arasındaki devrenin tamamlanmasını engeller. Herşeyden önce insan sağlığına dikkat edilmelidir.

Yıldırım'ın Sebep Olduğu Uçak Kazaları

26 Haziran 1959, Milano/İtalya:

TWA Havayolları'na ait Starliner uçağının tırmanış sırasında yakıt depolarında patlama oldu. Kanadı kopan uçak çakıldı. Olayda 68 kişi hayatını kaybetti. Yapılan incelemede yıldırım düşen uçakta buharlaşan yakıtın alev aldığı tespit edildi.

12 Ağustos 1963, Lyon/Fransa:

Air Inter'e ait Viscount uçağı iniş sırasında yere vurdu. Kazada 21 kişi hayatını kaybederken çarpan yıldırımın pilotların gözlerini kamaştırdığı ve geçici körlük yaratmış olabileceği iddia edildi.

8 Aralık 1963, Elkton/ABD:

PanAm'a ait Boeing 707 uçağına iniş sırasında çarpan yıldırım sol kanat yakıt tankındaki yakıt buharını tutuşturdu. Yakıt tanklarının infilak etmesi sonucu 81 kişi öldü.

24 Aralık 1971, Puerto Inca/Peru:

Lansa Havayolları'na ait Electra tipi uçak kanadına isabet eden yıldırımla 7 bin metreden düştü. Olayda 91 kişi hayatını kaybetti.

9 Mayıs 1976, Madrid/İspanya:

İran Hava Kuvvetleri'ne ait Boeing 747-131F uçağı iniş sırasında tarlaya düştü. 17 kişinin öldüğü kaza sonrasında yapılan araştırmada paratoner sisteminin çalışmadığı saptandı.

5 Eyül 1980, Montelimar/Fransa:

Kuveyt Hava Kuvvetleri'ne ait Lockheed L-100-20 Hercules askeri uçağı yıldırım çarpması sonucunda düştü. 8 kişi öldü.

8 Şubat 1988, Mülheim/Almanya:

Nürnberger Flugdienst şirketine ait Metro III tipi uçağa iniş sırasında yıldırım çarptı. Sağ kanadı parçalanan uçak mecburi iniş yaparken çakıldı. 21 kişi hayatını kaybetti.