Alçak Gerilim Panolarda Bölmelendirme ve İç Ark Azaltıcı Tedbirler

Alçak gerilim panolarında ‘bölmelendirme’ (aynı zamanda formlama olarak da ifade edilir), insan hayatı ve sürdürülebilir enerji anlamında çok önemlidir. Bu bağlamda enerji altındaki tüm sistem ile şalt cihazlarının birbirlerinden ayrılması kritik önem arz etmektedir. AG pano tasarımlarında extra önlem olarak gördüğümüz ‘bölmelendirme’ konusu, mevcut alçak gerilim pano pazarında her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır ve bu konuda yatırımlar yapılmaktadır. Ülkemizde de 2013 yılı itibari ile yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu bu alanda hassasiyeti olumlu yönde arttırmıştır. Yasa sonrası önleyici faaliyetler artmasına rağmen hala eksik noktaların olduğu açıktır. Bu sebeple alçak gerilim pano tasarımlarında mühendis yetkinliği ve kalite unsurları bir adım ön plana çıkmaktadır. Detaylar yazının devamında...

A- A+

03.11.2017 tarihli yazı 15973 kez okunmuştur.

İnsan hayatını önemli ölçüde tehdit eden çalışma ortamları, ülkemizde de birçok can kaybına ve yaralanmalara sebebiyet vermektedir. Bu kapsamda tedbirlerin arttırılmasına yönelik teknolojik yeniliklerin takibi ve uygulanması çok büyük önem teşkil etmektedir.

Elektrik dağıtım panolarında da aynı riskler mevcuttur ve tedbir alınmaması durumunda can kaybı, yaralanmalar ve sistemi sekteye uğratacak telafisi zaman alan sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Alçak gerilim panoları sektör itibari ile en çok risk taşıyan pano grubudur ve taşıdığı güç itibari ile olası bir kısa devre sonrası yıkıcı tahribata yol açabilmektedir. Tesisin kısa devre akımı, taşıdığı anabara akım kapasitesi, şalt cihazların gücü ve bağlantı tipleri düşünüldüğünde riskten kaçınmak için maksimum tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Karşılaşılan Riskler

Alçak gerilim operatörleri panolarda bir devreyi açıp kapama, enerji gösterge kontrolü, kuvvet bağlantı noktalarında bakım, bağlantı elemanlarının kontrolü, akım trafosu kontrolü, termal ölçümler vb. gibi birçok benzer sebeple çalışmaktadırlar. İşveren kurumların çalışan üzerinde sorumluluk ve hassasiyetini de düşünecek olursak, alçak gerilim pano üretici firmaları bu konuda birçok seçenek sunabilmektedirler. Ülkemizde extra maaliyet olarak görülen bu tedbirler, aynı zamanda tesiste oluşabilecek uzun süreli hasarların da önüne geçilmesini sağlamaktadır. Operatörün devreye alma ve montaj esnasında unuttuğu herhangi bir parça veya acele ile yaptığı bir iş sonrası büyük zararlar ortaya çıkabilmektedir.

Alçak gerilim panolarda yapılacak olan ‘bölmelendirme’ ile olası bir can kaybının ve kapsamlı hasarın önüne geçilebilmektedir. Panoyu tasarlayan mühendisin yetkinliği ise bu tesis koşullarında üst düzey güvenlik tedbirlerini sağlayacak kriterleri belirlemektedir.

Bölmelendirme

Elektrik panolarında ‘bölmelendirme’ IEC 61439-1 içeriğinde genel olarak belirtilmiştir. Geçtiğimiz yıllarda IEC, EN 60439-1 standardı kullanılmaktayken, yerini IEC 61439’a bırakmıştır.

► İlginizi Çekebilir: Alçak Gerilim Konpanzasyon Panoları

Şekil 1’de görüldüğü üzere akım taşıyıcı baraları, şalt cihazları, harici iletken bağlantı uçları, panonun kabini ve dahili ayırma (bölmelendirme) parçaları açık şekilde gösterilmiştir.

FORM - 1:

Şekil 2’de görüldüğü üzere bu tip panolarda herhangi bir bölmelendirme bulunmamaktadır. Panoya erişim anında tüm enerjili bakır, primer cihazlar ve ekipmanlar bölmelendirme olmaksızın aynı kompartman içerisinde yer almaktadır. Bu ülkemizde ve global anlamda pek tercih edilen bir pano tipi değildir. Mevcut şartlarda birçok pano markası bu form ile üretim yapmamaktadırlar.

FORM - 2:

Form - 2 ve sonraki bölmelendirme tipleri kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır. (Şekil 3) Form - 2 bölmelendirme sınıfındaki panolarda düşey ve yatay dağıtım baraları şalt malzemelerden ayrılmaktadırlar. Genel olarak Form-2b tipi formlama tipi tercih edilmektedir ve burada müşteri bağlantı terminalleri ile anabara bölmesi birbirinden ayrılır. Panoya erişim esnasında enerjili bakıra olan erişim izole veya sac malzeme ile IP2X’e (>12,5mm) uygun olarak engellenmelidir. Genel olarak mühendislik firmaları tarafından şartnamesi oluşturulmamış olan projelerde özel olarak belirtilmemesi durumunda bu pano tipi verilmektedir.

► İlginizi Çekebilir: Kompanzasyon Nedir?

FORM - 3:

Bu tip bölmelendirmede anabara ile tüm fonksiyonel üniteler birbirlerinden ayrılmalıdırlar. Aynı zamanda Form-3 tipi bölmelendirme esası birden çok fonksiyonel ünitenin birarada olduğu pano tiplerinde kesicilerin birbirlerinden de ayrılması gerekliliği doğurur. Bu şekilde kesiciler arası olası bir hasarın önüne geçmek amaçlanmıştır. Bir kesici bölmesi üzerinde çalışma yapılırken rijit bir cisim düşürme ihtimalini ortadan kaldırır. Bölmeler arası hasarın ve olası bir müdahale anında operatörün zarar görmesinin önüne geçmektedir. Kendi içerisinde 2 tip Form - 3 bölmelendirme yapısı mevcuttur. (Şekil 4) Bunlara ilave olarak terminal bağlantıları ile anabara bölmesinin birbirinden ayrılması ile Form-3b tipi koruma sınıfı sağlanmış olur.

► İlginizi Çekebilir: Kompanzasyon Takibi ve Enerji Verimliliği

FORM - 4:

Bu tip bölmelendirmede anabara ile tüm fonksiyonel üniteler birbirlerinden ayrılmalıdırlar. Aynı zamanda Form-3 tipinde olduğu gibi fonksiyonel üniteler de birbirlerinden ayrı olarak bölmelendirilirler. Form-4 tip 2017, EKİM bölmelendirmelerde farklı olarak terminaller birbirlerinden ayrı olarak tasarımı yapılmalıdır. Form-4b tipi bölmelerndirme için ayrıca terminallerin ve fonksiyonel ünitelerin birbirlerinden ayrılması gerekmektedir. (Şekil 5) Genel olarak koruma sınıfı yüksek tip panolarda Form-4b tipi bölmelendirme tercih edilmelidir. Çalışan hayatına ve tesis güvenliğine önem veren işletmeler bu bölmelendirme sınıfını tercih etmelilerdir.

Ülkemizde birçok büyük kuruluş yapısında barındırdıkları ana dağıtım, modüler çekmece besleme ve hatta serbest dizayn panolarda bu bölmelendirme tipini tercih etmektedirler. Bunun yanısıra insan hayatını tehlikeye atmamak için ilave tedbir isteyen kurumlar için farklı çözümler de sunulabilmektedir. Terminal bağlantılarında özel tedbir olarak modüler besleme sistemlerini de birbirlerinden ve içerisinde fazlar arası ayırma amaçlı Form4 Type-7 özel sac kutular tasarlanabilmektedir. Bu şekilde her bir fonksiyonel üniteyi, terminalleri ve fazları birbirinden ayırmak mümkündür.

İç Ark Önleyici (Azaltıcı) Tedbirler

Enerji verimliliğinin ve rekabetin çok büyük önem teşkil ettiği dünyamızda mevcut pano üretimi yapan firmalar standartlar harici ilave tedbirlere başvurmuşlardır. Pazarda daha iyi mühendislik ve satış sonrası hizmeti hedef edinmiş mühendislik firmaları tasarladıkları panolara ek tedbirlerle özel testler yapmakta ve farkındalık yaratma uğraşındadırlar. Bu sebeple panoların IEC 61439-1’e uygun olarak bölmelendirilmesine ilave olarak bazı tedbirler geliştirilmiştir.

► Ark direnç bölgesi: Panolar arası olası bir iç ark geçişinin önüne geçmek amaçlı izole malzemeler ile kapama yapılarak mevcut arkın pano içerisinde sönümlenmesi amaçlanmıştır. Kısa devre olması durumunda topraklama için gövdeye bağlı sac parçalar kullanılmaktadır. Bu şekilde olası bir gaz dağılımının ve panolar arası zararın önüne geçilmektedir.

► Serbest ark bölgesi: Enerjili bara bölmelendirme içerisinde olası bir arkın, faz bakırlarının izole malzeme ile tamamen kaplanması sonrasında faz arası izolasyon mesafesini arttırarak önlenmesi amaçlanmıştır. Bu yöntem ile tesis ve pano içerisinde herhangi bir hasar oluşmaması sağlanmıştır.