Faz ile nötr iletkenleri arasında oluşan dengesizlik, kaçak akımın meydana gelmesine sebep olur. Bir elektrik devresinde fazdan giren akım, nötrden çıkar. Eğer devrede herhangi bir kaçak yoksa giren akım ile çıkan akım miktarı birbirlerine eşittir. Fakat elektrik sistemine bağlı cihazlar, kablolar üzerinde bir izolasyon hatası olması durumunda veya canlı uca direkt temas sonucunda kaçak akımın varlığından söz edebiliriz.
 

Kaçak akım koruma rölesi devreye giren ve çıkan akımların birbirine eşit olması prensibi ile çalışır. Eğer devrede kaçak akım varsa faz üzerinden geçen akımın tamamı nötr üzerinden dönüş yapamayacağı için faz ve nötr akımları toplamı sıfır olamaz. Giren ve çıkan akımlar arasındaki farkı hesaplayan ölçüm transformatörleri yardımıyla faz ile nötr hattından geçen fark akımı miktarı tespit edilir. Bu fark, rölenin koruma akım değerini aştığı anda röle içerisindeki açtırma düzeneği harekete geçer ve rölede bulunan normalde kapalı konumda bulunan ana kontaklar açık konuma geçerek elektrik bağlantısının kesilmesine sebep olur.



 

Asansör sistemlerinde karşılaşılan yaygın problemlerden birisi kaçak akım koruma rölesinin sıklıkla atmasıdır. Kaçak akım koruma rölesi zaman zaman OFF pozisyonuna geçerek elektrik sisteminin enerjisini kesebilir. Bu durumun temel nedenini 3 maddede belirtebiliriz.

• Asansör sisteminde gerçek bir kaçak akım oluşmuştur
• Hatalı topraklama yapılmıştır
• Kaçak akım koruma rölesi asansör sistemine uygun özelliklerde seçilmemiştir. (sürücülerden kaynaklı harmonik bileşenleri ve dc bileşenleri algılayabilecek A tipi veya daha yüksek hassasiyete sahip kaçak akım koruma şalterleri seçilmelidir)

 

30 Ekim 2014’te Türk Standardı olarak kabul edilen ve yürürlüğe giren ‘‘EN 81-20 asansörlerin yapım ve kurulumu için güvenlik kuralları” standardında kaçak akım koruma rölelerinin aşağıda belirtilen asansör devrelerinde zorunlu olarak kullanılmasının gerektiği belirtilmiştir.

► Aşağıdaki devrelerdeki priz devreleri
- Kabin aydınlatmasına bağlı olan priz devreleri
- Kuyu aydınlatma devresi üzerindeki priz devreleri
► 50V AC’den daha büyük gerilimdeki kontrol devrelerine sahip, kat kumanda ve kat göstergeleri
► 50V AC’den daha büyük gerilimde çalışan asansör kabinindeki devreler

Yukarında belirtilen asansör devreleri ve sistemlerinde 30mA hassasiyetinde kaçak akım koruma rölesinin kullanılması asansör standardına göre zorunluluk haline gelmiştir. Asansörlerin yıllık kontrolü sırasında besleme panosunda kaçak akım koruma rölesinin bulunmaması sebebiyle asansör kullanıma uygunsuz bulunarak kırmızı etiket verilir. Özellikle hız kontrol cihazı ile asansör motoruna yol verme yapılan asansör sistemlerinde kaçak akım koruma rölesinin seçimi servis sürekliliği açısından oldukça önemlidir. Standart AC tip kaçak akım koruma röleleri konutlarda genel priz aydınlatma vb. devrelerin koruması için oldukça uygundur. Bununla birlikte asansör sistemlerinde AC tip kaçak akım koruma rölesinin hız kontrol cihazı devrede iken gereksiz açması, asansör sisteminin devre dışı kalmasına sebep olabilir.
 

İki tip hassasiyette kaçak akım rölesi bulunur; 30mA hassasiyetinde olan röleler insan hayatını korumaya yöneliktir. 300mA hassasiyetinde olan röleler ise kaçak akım kaynaklı yangınları önlemek amacıyla kullanılır.

IEC60479 standardına göre insan hayatına korumak amacıyla, kaçak akım koruma rölelerinin hassasiyeti 30mA olarak belirlenmiştir ve 30mA ve üzeri akım geçtiğinde insan hayatı için risk oluşturur. Kaçak akım eşiği 30mA olarak alındığında maksimum dokunma gerilimi 50V olarak hesaplanır. 50V AC ve üzeri gerilimli hatlara direkt veya dolaylı olarak temas ettiğinizde hayatınız risk altındadır.

Asansör standardı EN81-20’de belirtilen 50V AC gerilim ve üzeri ile çalışan asansörlerde kaçak akım koruma rölesinin kullanımın zorunlu hale gelmesinin sebebi, 50V AC gerilim seviyesi kaçak akıma maruz kalan insan vücudunun üzerinden geçebilecek 30mA değerinde kaçak akımın insan hayatı için risk oluşturmasıdır.

Asansör sisteminde yalıtım ve izolasyon hatası sonucu oluşabilecek kaçak akımlar özellikle asansörü kullanan insanlar ve asansörün bakımının yapan teknik personel için büyük risk oluşturmaktadır. Kaçak akım koruma röleleri sistemde kaçak akım oluştuğu anda sistemin enerjisini keser ve insanları elektrik şoklarından ve akımın zararlı etkilerinden korur.
 

►İlginizi Çekebilir: Alçak Gerilim Parafudrları | Sigma Elektrik

Asansörler için Resmi Gazetede yayınlanan Yapı İşleri İnşaat, Makine ve Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnamelerine Dair Tebliğ eklerinde verilen Beşinci Bölüm Asansör Tesisatı’na göre;

► Tablo girişinde, 30mA eşik korumalı kaçak akım koruma rölesi (hayat koruma için) kullanılacaktır.
► Ana tabloda, 300mA eşik korumalı kaçak akım koruma rölesi (yangına karşı koruma için) kullanılacaktır.
► Asansör kolon hattında, 30 mA eşik korumalı ve bağımsız bir kaçak akım koruma rölesi kullanılacaktır.

Aşağıda belirtilen asansör devrelerinde 30 mA hassasiyetinde kaçak akım koruma rölelerinin kullanılması asansör standardına göre zorunlu hale getirilmiştir.

► 50 V AC'den daha büyük gerilim altında olan kontrol devrelerine sahip kat kumanda ve kat göstergeleri ile emniyet devrelerinde hata akımına karşı koruma (30 mA)
► 50 V AC'den daha büyük gerilim altında çalışan asansör kabini üzerindeki devrelerde hata akımına karşı koruma (30 mA)
► Kabin ve kuyu aydınlatmasına dahil priz devreleri (30 mA)
► Güç devresi ve buna bağlı devrelerin ana şalterinde eşik değeri topraklama direncine bağlı olarak seçilen ve uygulanan hata akımına karşı koruma



 

Bilindiği üzere asansörlerin motorları hız veya frekans kontrol cihazları ile kumanda edilirler. Bu durumda AC tip standart korumalı bir kaçak akım koruma rölesi tercih edilemez. Böyle bir röle seçilmesi durumunda hız kontrol cihazının sisteme verdiği parazitler, harmonikler veya elektriksel etkiler yüzünden kaçak akım koruma rölesi gereksiz açmalara sebep olacaktır.
 

Hız kontrol cihazı tarafından sisteme yüklenen yüksek frekanslı parazitler AC tipi bir kaçak akım rölesinin bu akımları kaçak akım olarak algılamasına ve sistemin enerjisini gereksiz yere kesmesine sebep olabilir. Bu nedenle A tipi kaçak akım rölesi tercih edilmelidir. Bu tip kaçak akım koruma rölesi harmonik ve parazitlere karşı koruma gücüne sahip olduğundan, hız kontrol cihazı devrede olduğunda bu cihazın yaydığı harmoniklerden etkilenerek devrenin gereksiz açmasını engeller ve sistemin sağlıklı bir şekilde çalışmasını sağlar.

Asansör sürücüsü nedeni ile sistemde oluşan harmonikler, yüksek frekanslı parazitler standart AC tip kaçak akım koruma rölesii tarafından algılanamaz. Sigma A tipi kaçak akım koruma röleleri DC bileşenler, harmonikler, yüksek frekanslı parazitleri algılar ve gereksiz açma yapmayarak servis sürekliliğini sağlar. Sigma A tipi kaçak akım koruma rölesinde ek olarak, ana panoda kullanılacak Sigma A tipi gecikmeli kaçak akım koruma röleleri ile selektivite de sağlanırken gereksiz açmalara karşı servis sürekliliği garanti edilir.

Asansör tesisatında nötr ve toprak hatları birbirinden bağımsız olmalı kaçak akım koruma rölesinin sağlıklı çalışması için asla sıfırlama yapılmamalıdır. Hız kontrol cihazı ile asansör motorunun kumanda edildiği devrelerde AC tip standart kaçak akım koruma rölelerinin kullanımı hız kontrol cihazının sisteme vermiş olduğu yüksek frekanslı parazit veya elektriksel etkilerden dolayı akacak akım korunma rölesinin gereksiz açmalarına sebep olabilir. Hız kontrol cihazı tarafından sisteme yüklenen yüksek frekanslı parazitler AC tipi bir kaçak akım koruma rölesinin bu akımları kaçak akım olarak algılamasına ve sistemin enerjisinin gereksiz yere kesmesine sebep olabilir. Bu sebeple asansör sistemlerinde “A” tipi kaçak akım koruma rölesi seçimi uygun bir tercih olacaktır.

Webinar | Yeniden Kapamalı Kaçak Akım Koruma Şalterleri ve Parafudrlar

Kaynak: