Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar |
3. Bölüm

Duman dedektörleri de kendi içlerinde farklılık göstermektedir. Bunlar;
 

Optik Duman Dedektörü:  Büyük partiküllü dumana karşı duyarlı dedektörlerdir. Algılama hücresine giren, dumanın algılanması prensibine göre çalışan dedektörlerdir. Elektrik Odaları, kablo şaftları, jeneratör odaları gibi kabloların yoğunluklu olduğu ortamlarda kullanımı daha uygundur.
 

Optik Duman Dedektörü Çalışma Prensibi

Optik Duman + Sıcaklık (Kombine) Dedektörü: Duman dedektörlerinin kullanıldığı her yerde kullanılabilen ve hatalı alarm durumunu azaltan özellikteki bir dedektör tipidir. Yangının oluşumunda ve sonrasında ortaya çıkan duman ve ısı durumlarının her ikisininde kontrolü yapılmaktadır. Çalışma mantığı olarak ortamdaki duman, ısı ve ısı artış hızını algoritmik olarak değerlendirerek sistemi uyarı durumuna geçirmektedir.

Işın Tipi Duman Dedektörü: Tavan yüksekliğinin fazla olan yerlerde yangın algılama sistemi dizayn edilirken çok sayıda dedektör kullanılması gereklidir. Çok sayıda dedektörün kullanılması beraberinde yoğun bir kablolama ihtiyacı dolasıyla maliyet getirecektir. Sistemi karmaşıklaştırmak yerine yüksek tavanlı yerlerde(sinema, tiyatro, müze, fuaye, spor salonu, havalimanı...) ışın tipi dedektörün kullanılması hem fonksiyon hem de maliyet konusunda ciddi bir fayda sağlayacaktır. Işın tipi duman dedektörü; ışın vericisi, ışın alıcısı ve kontrol ünitesinden oluşmaktadır. Sistemin çalışma prensibi; 100 metreye kadar çıkan mesafelerde alıcı ve verici arasındaki ışığın engellenmesi prensibine göre çalışır. Alıcı ve verici arasında daha önceden belirlenen değerden daha fazla bir oranda ışık engellenirse sistem alarm durumuna geçecektir. 
 

Işın Tipi Duman Dedektörü Çalışma Prensibi

 
Kanal Tipi Duman Dedektörü: Tavan yapısının uygun olmadığı ya da diğer etkenler nedeniyle noktasal algılama yapılmayıp dedektör montajının yapılamadığı yerlerde yangın algılama sisteminin etki alanını genişletmek için kullanılan dedektör tipidir. Adından da anlaşılacağı gibi havalandırma kanalının içerisindeki havanın basınç farkını kontrol ederek algılama yapmaktadır. Daha önceden belirlenmiş olan senaryoya göre üfleme ya da emiş kanalına takılabilmektedir. Özellikle endüstriyel tesislerde sıklıkla kullanılan bu dedektör tipi ısıtma ve havalandırma (HVAC) sisteminde bulunan kanallar üzerinden kontrol yapılmaktadır. 
 

Aktif Hava Örneklemeli Tip Duman Dedektörü: Yabancı literartürde Aspirating Smoke Dedector olarak geçmektedir. Her yangın algılama sisteminde rastlanmayan tipteki bu dedektörler genellikle yüksek yangın tehlikesinin olduğu ve olası yangın durumlarında maddi olarak büyük kayıpların yaşanabileceği yerlerde (bilgi işlem merkezleri, kimyasal depolar, elektrik pano odaları, asma tavan ya da yükseltilmiş döşemelerin altı, müzeler...) kullanılmaktadır. Bu tip dedektörler düzenli olarak ortamdaki havayı algılamakta ve ortamda duman parçacıklarının olup olmadığını analiz ederek ortamdaki yangını analiz etmektedir. Sistem kontrol ünitesi ve boru düzeneğinden oluşmaktadır. Boruların içinde oluşturulan alçak basınç küçük bir fan tarafından üretilmektedir. Sistemde kullanılacak olan hava emme borularının güzergahı dumanın izlemesi muhtemel yollar olmalıdır. Borular üzerinde bulunan hava emme deliklerinin sayısı, boruların uzunluğu, emiş hızı paratmetreleri dumanın algılanması hızına direkt olarak etki etmektedir.
 

Ortam sıcaklığının daha önceden tasarlanmış olduğu sıcaklık değerinin üzerine çıkması ya da ani sıcaklık değişim durumları algılayarak yangın paneline ihbar veren dedektör tipidir.

Sabit Sıcaklık 60°C Dedektörleri: Sensörün 60°C yi algılaması durumunda yangın ihbar santraline bildirim gönderir. Genellikle çay ocakları, kazan daireleri gibi yerlerde kullanılmaktadır.

Sabit sıcaklık 90°C Dedektörleri: Sensörün 90°C yi algılaması durumunda yangın ihbar santraline bildirim gönderir. Genellikle mutfak ve fırınlarda kullanılmaktadır.

Sıcaklık Artış Hızını Kontrol Eden Dedektörleri: Sıcaklığın hızlı artışlar yarattığı durumlarda algılama yapan ve yangın ihbar santraline bildirim yapan sensörlerdir. Genellikle kapalı otopark ve yükleme alanlarında kullanılmaktadır.

Kombine Sıcaklık Dedektörleri: Adından da anlaşılacağı gibi hem anlık sıcaklık kontrolü yapan hemde sıcaklık artış hızını takip eden tipteki dedektörlerdir. Firmadan firmaya farklılık gösterse dahi dedektörün 1 dakika içerisinde 30°C lik bir sıcaklık farklı algılaması ya da ortam sıcaklığının 60° ye çıkması durumunda yangın ihbar santraline sinyal göndermektedir.

Lineer (Kablo) Tipi Dedektör: Kablo görünümünde olan ve genellikle elektrik ekipmanlarının üzerinde kullanılan dedektörlerdir. Bu dedektörler dışarıdan bakıldığında kablo gibi göründüğünden kablo tipi dedektör olarakta adlandırılmaktadır. Sistem içerisinde iki iletken bulunan ve dışı kaç dereceye kadar dayanması isteniyorsa o dereceye kadar dayanabilen polymer izoleden oluşmaktadır. Normalde iki iletken açık devre olacak şekilde ortada ısıyla eriyecek polymer izoleden oluşmaktadır. Sıcaklıkla beraber polymerin erimesiyle kablolar birbirine değerek kısa devre durumuna geçer. Bu durumda yangın algılama paneline sinyal göndermektedir. En büyük özelliği kötü ortam koşullarından etkilenmemesidir. Diğer tipteki dedektörlerden farklı olarak toz, duman ve nemden etkilenmemektedir. Genellikle kablo tavaları, trafolar, jeneratörler, motor gövdelerindeki sıcaklık kontrolü yapmak için kullanılmaktadır. Kablo tipi dedektör 1 kez aktif olsa dahi bir daha kullanılamamaktadır. Tekrar algılama yapabilmesi için daha önceden kısa devre haline dönen yer bulunarak değiştirilmelidir.
 

Lineer Sıcaklık Dedektörü Çalışma Prensibi

 

Ani patlama ve hızlı tutuşmanın oluşabileceği alanlarda yani petrol rafinerileri, kimyasal madde tesisleri, cephanelikler, elektrik santralleri gibi yerlerde kullanılmaktadır. Alev dedektörünün algılama yapabilmesi için yangında ışık ve ışıma (radyasyon) olmalıdır. İçinde bulunan sensörün alevi algılayan optik sensörden oluşmaktadır. Işığa duyarlı olan bu optik sensörler, ışığın dalga boyuna göre iletkenlik göstermektedir. Özetleyecek olursak ışık ve ışıma (radyasyon) yoksa alev dedektörlerinin algılama yapması mümkün değildir. 

Kullanıcak yere göre farklı tipte alev dedektörleri bulunmaktadır. Bunlar; IR-Infrared (kızılötesi) Alev Dedektörleri, UV-Ultraviyole (morötesi) Alev Dedektörleri, Ulltraviyole /Infrared (UV/IR) Alev Dedektörleri ve Kıvılcım (Spark) detektörleridir.

IR-Infrared (Kızılötesi) Tipindeki Alev Dedektörleri: Hem açık hemde kapalı ortamlarda kullanılabilmektedir. Tüm yangın tiplerinde UV ışınları yayılmasına rağmen sadece karbon kaynaklı yangınlarda UV ışınları yayılmamaktadır. Bundan dolayı karbon kaynaklı yangın oluşumu olan alanlarda sıklıkla kullanılmasına rağmen hidrojen ve sülfürün bulunduğu alanlarda ise kullanılması yanlış olacaktır. Kullanım yerlerine örnek olarak: Petrokimya, endüstriyel tesisler, hidrokarbon depoları, tanker yükleme alanları, madenler...


UV-Ultraviyole (Morötesi) Tipindeki Alev Dedektörleri: Ultraviyole dedektörler genellikle hidrojen, kükürt, hidrokarbon, magnezyum gibi maddeler için kullanılmaktadır. Aynı zamanda ağır petrol ürünlerinin bulunduğu alanlarda da sıklıkla kullanılmaktadır. En büyük handikapı yıldırım ve X ışını etkisiyle yanlış  durumlarda alarm verebilmektedir. Kullanım yerlerine örnek olarak: Türbinler, patlayıcı imalathaneleri, püskürtme boya kabinleri...

Ultraviyole / Infrared (UV/IR) Tipindeki Alev Dedektörleri:  Hem IR-Infrared hem de UV-Ultraviyole alev dedektörlerinin özelliklerini göstermektedir. Kullanım yerlerine örnek olarak: Uçak hangarları, proses odaları…

Kıvılcım (Spark) Dedektörleri: Olası bir yangın anında oluşacak kıvılcımların algılanarak tahrip gücü yüksek yangınların oluşumuna engel olunması için kullanılan dedektör tipidir. Yangının hızlı şekilde yayılma ihtimali olan kağıt fabrikası, ağaç işleme tesisleri ve tekstil alanlarında genellikle kanal içi yangın söndürme sistemlerini test etmek için kullanılır. Farklı üretim markaları olsa da çoğunlukla karanlık bir otam gereklidir.

Yangın Butonu Nedir? ve Nasıl Çalışır?

Yangın algılama sistemi otomatik çalışan bir sistem olmasına rağmen yangın alarm sisteminin manuel olarak devreye sokulabilmesi için her sistemde hatta ve hatta her yangın loop' unda yangın butonları bulunması gerekmektedir.


Kullanım yerlerine göre; adlarından da anlaşılacağı gibi Camı Kır Tipi, Çekme Tipi, Su Geçirmez, Ex-Proof ve Standart tipte yangın butonları bulunmakta ve uygun tipteki buton kullanılmalıdır.


Kaynaklar:
►TS CEN /TS 54-14 Standartı
►Binaların Yangın Korunması Hakkında Yönetmelik
►Yangın Algılama ve İhbar Sistemlerinin Bağlantı ve Montajları / MEGEP
►National Fire Alarm and Signaling Code (NFPA - 72)