Şanzıman sisteminin nasıl çalıştığı anlaşılmadan önce bunu mümkün kılan parçalar incelenmelidir.
 

 

Üzerine basıldığında diyafram yayına baskı yapıp basınç plakasını gevşeterek kavrama ile bağlantıyı kesen ve tersi yapıldığında bağlantıyı sağlayan mekanik parçadır. Genellikle hidrolik olarak kontrol edilse de nadiren çeşitli kablo bağlantıları kullanılır.

Kavrama sistemi motor torkunu şanzımana ve sürüşe aktarmak için kullanılan parçalardan oluşmaktadır. Basınç plakası, diyafram yayı, kavrama diski, debriyaj rulmanı ve cıvata gibi malzemelerden oluşmaktadır. Debriyaj diski volan ile basınç plakası arasına yerleştirilir ve bir sürtünme aracı görevi görür.



 

►İlginizi Çekebilir: Hibrit Otomobiller Nasıl Çalışır? 

Volan motorun krank milinin çıkışında bulunmaktadır. 4 zamanlı motorlarda patlama zamanında oluşan yüksek torku tüm zamanlara yayar ve böyle daha düzgün bir sürüş sağlar. Bunun yanında motor torkunu kavrama diskine aktarmaktır. Kavrama diski volanın pürüzsüz yüzeyine bağlanır ve böylece aynı açısal momentumda dönerler.

Vites koluna bağlı olan debriyaj çatalı bilezikleri çıkış şaftı üzerinde hareket ettirmek amacıyla kullanılır. Uygun vitesi seçmek için vitesi takarken hareket eder.

Asıl vites değişiminin gerçekleştiği yerdeki parçadır. Dişliler arasında kayar ve onlarla birleşir. Çoğunlukla çıkış mili üzerindedir. Bilezik belirlenen dişliye bağlandığında motor torku ara milden çıkış miline aktarılmış olur.

Senkromeçler dişli ile bilezik arasında yer alır ve bu ikisi arasında hız farklı olsa bile bileziklerin dişlilerle birleşmesini sağlar. Böylece farklı hızlarda bile pürüzsüz bir geçiş olur.

Motordan çıkan mile bağlı motor gücünün aktarıldığı mildir, buradaki dişliler milin üzerine doğrudan bağlı olup çıkış milindeki dişlilerle bağlanır ve hareket aktarılmış olur.

Vites geçmedikçe ara mille birlikte dönmemektedir. Bunun nedeni ise ara milden farklı olarak çıkış mili üzerindeki dişliler mile rulman ile bağlıdır. Yani dişli serbest olarak milden bağımsız dönebilmektedir. Uygun vitese takıldığında dişliler arasındaki hareket bu mile aktarılır ve belirlenen vites oranında hız ve tork sağlanmış olur.

Dişli boyutu ve oranı tork ve hız çıkışını belirlemektedir. Büyük vitesler daha fazla tork ve daha düşük hız sağlarken küçük dişliler daha küçük tork ve daha yüksek hız sağlamaktadır.

Araç hareket halinde değil ve debriyaj pedalına basılıyken ayırma rulmanı diyafram yayı üzerine baskı yapar. Böylece basınç plakası ve volan arasındaki debriyaj diski serbest kalır ve motor ile şanzıman arasındaki bağlantı kesilmiş olur. Bağlantı olmadığından da bilezik dişliye geçtiğinde senkromeçler dişli hızlarını birbirine uyun hale getirebilir. Ayrıca geri vites dişlisinde senkromeç bulunmadığından bu işlem için aracın tamamen durgun halde olması gerekmektedir.

Pedal bırakıldığında basınç plakasının üzerine baskı uyguladığı kavrama plakası volanla mekanik bağlantıya geçer. Böylece motor ve şanzıman birlikte çalışır hale gelir.
 

►İlginizi Çekebilir: Artısıyla Eksisiyle Elektrikli Otomobiller

Vites kolunu hareket ettirerek seçilen birinci vites, birinci vites ve ikinci vites dişlisi arasında bulunan ayırma çatalının bileziği birinci vites dişlisi ile birleştirmesini sağlar. Daha sonra aracı hareket ettirmek için debriyajdan ayak yavaşça çekilip kademeli olarak artan bir baskıyla gaza basılır. Debriyaj tümüyle serbest kalınca araç birinci vitese geçer, motor şanzımanla bağlanmış olur.

Aynı işlem diğer vites değişimlerinde de yapılır. Bir ve ikinci vites bir bilezik ile üç ve dördüncü vites başka bir bilezik ile beşinci vites de yine farklı bir bilezik ile kontrol edilir. Vites koluna bağlı ayırma çatalı, bileziği önceki vitesten istenilen vitese doğru yönlendirir.



Aracı durdurmak için vites boşa alınınca tüm dişli bağlantıları ortadan kalkar. Ayrıca araç durduğunda veya kontak kapatıldığında dişlileri aşınmalardan korunması için vitesin boşta olması gerekmektedir.


Tüm işlemi görsel olarak incelemek için aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz.




Kaynak:

► wonderfulengineering.com