Planetaryum Nedir? Nasıl Çalışır?

Astronot olmaya gerek kalmadan merak ettiğiniz tüm gök cisimlerini izleyebilme imkanınız var. İşte bu Planetaryumlar (bir diğer adıyla gökevleri) sayesinde mümkün oluyor. Eğer bunun nasıl olduğunu merak ediyorsanız yazımızı inceleyebilirsiniz.

A- A+

29.09.2016 tarihli yazı 26309 kez okunmuştur.

Planetaryum (Gökevi) Nedir?

Planetaryum (gökevi): güneş, ay, yıldızlar, uydular, gezegenler, bilinen diğer tüm gök cisimlerinin konumlarını, hareketlerini çeşitli özel aygıtlar sayesinde küresel bir kubbe içinde gösteren bir yapıdır. Planetaryum sözcüğü kökeni Fransızcadan gelen ve ilk başta duyulduğunda “planet” ve “aquarium” sözcüklerinin birleşimi gibi gelen bir kelime. Aslında düşününce gezegeni bir akvaryumun içine yerleştirip izleme anlamına gelen bu kelimeler beraber gayet şık duruyor.

►İlginizi Çekebilir: Hubble Teleskobu Nasıl Çalışır?

Planetaryum Nasıl Çalışır?

Bir simülasyon sistemi olarak çalışan planetaryumlar bazı yerlerde de “uzay tiyatrosu” olarak adlandırılıyor. Temel olarak yıldız projektörü, dijital görüntüleme sistemleri, yardımcı ve özel efekt projektörler ve ses sistemlerinin kullanıldığı bu yapıların ayrıcalıklı noktası görüntüleri küresel bir kubbe içinde sunuyor oluşudur. Planetaryum planlarının bazılarına göz attıktan sonra içerisinde bulunması gereken özel araçlara bakalım.

Yıldız Projektörü:
Gece göğünün kubbe içerisinde canlandırılması için kullanılan opto-mekanik veya video-grafik projeksiyon sistemidir.

Yardımcı ve Özel Efekt Projektörler:
Gezegenler ve uzay için yapılmış olan projeksiyon cihazlarıdır. Örneğin; kuyruklu yıldızlar, kuasarlar, dönen istasyonlar, UFO ve bulutsu simülasyonları ile özel ışıklandırma efektleri için kullanılan projektörlerdir.

Dijital Projektörler:
Evrenin herhangi bir yerinde inanılmaz görüntüleri göstermek için kubbe üzerine herhangi bir görüntü dijital projektörler kullanılarak yansıtılabiliyor. Tüm dünyada uzay ajansları, uzay ve teleskoptan gelen verilerin birleştirilmesiyle,tüm galaksilerin gerçekçi grafikleri kubbeye yansıtılıyor.

►İlginizi Çekebilir: Newton Teleskobu

Balık Gözü Lensler:
Balıkgözü lensler yüksek oranda distorsiyon (bükülmeler) veren geniş açılı lenslerdir. Balıkgözü lensler, 180⁰’lik geniş açıyı elde edebilmek için kullanılır. Çok geniş görüntüleri dar alanda toparlayabilirler.

FullDome Teknolojisi:
Fulldome sürükleyici, kubbe tabanlıprojeksiyon ortamları için geliştirilmiştir. Yatay veya eğimli kubbede, gerçek zamanlı (etkileşimli), ön-işlenmiş (lineer) bilgisayar animasyonları, görüntüleribirleştirir.

1990'larda ortaya çıkmasına rağmen, Fulldome ortamlar kubbeli mimari, planetaryumlar, çoklu projektör filmi ortamları için uçuş simülasyonu ve sanal gerçeklik teknolojik kökleri ile sürükleyici sanat ve hikaye anlatımı, dahil olmak üzere çeşitli alanlarda gelişmiştir.

Star-top Projektörler
Bazı Planetaryumlarda hala yıldız topları olarak bilinen geleneksel analog projektörler kullanılıyor. Bu metal küreler seyircilerin ortasında bulunup bu onu çevreleyen birkaç küçük lens sayesinde çalışıyor ve içinde parlak bir elektrikli lamba var. Dünya'dan görüldüğü gibi lensler gece gökyüzünü planetaryumun kubbesiüzerine ışığı odaklayarak, yıldızlarla dolu bir gökyüzünü oluşturmak için kullanılıyor. Tek yıldız toplarıda genellikle bir ucunda sabit böylece tek bir yarımkürede görünüm gösterebilir.

Ek hareketli projektörlerde uyduları, gezegenleri ve diğer hareketli gök nesnelerini göstermek için eklenebiliyor. Yıldız topu projektörler, evrenin uzak noktalarına ulaşıp keşfetmeye izin veren dijital projektörlerin yanı sıra onlar sadece Dünya'dan bir görünümü göstermek için kullanılıyor.

Planetaryumun Tarihçesi:

İlk modern planetaryum 1924 yılında Almanya’da Carl ZeissAG tarafından yapıldı. Daha sonra 1930 yılında Chicago'da The Adler Planetarium tarafından inşa edilen planetaryum Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk büyük planetaryumu oldu.Bir yıldız topu olarak bilinen içbükey metal küre kubbe üzerinde 4.500 yıldızın görüntülerini göstermek için 31 lens kullanıldı. Top takılı yedi ek projektör ise güneş, ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’ün görüntülerini oluşturdu.

1983 yılında Evans&Sutherland ilk bilgisayar grafiği görüntüleme destekli planetaryumu, HansenGezegen Evi’ni Salt Lake City’de kurdu.

Dünyanın En Büyük Planetaryumu

Günümüzdeki en büyük planetaryum 11,4 metre yüksekliğindedir. Bu planetaryum Japonya’nın Nagoya Şehri Bilim Müzesi’nde bulunuyor. Bu devasa planetaryumun olduğu bilim müzesinin internet sayfasına göz atabilirsiniz. Türkiye’deki en büyük planetaryum ise Eskişehir’de Sazova Bilim ve Kültür Parkı’nda bulunuyor

Türkiye’de Bulunan Bazı Planetaryumlar

Gidip görmek isteyenler olabilir diye,yazının son kısmına Türkiye’de bulunan planetaryumları eklemek istedik.

1. Konya Bilim Merkezi Planetaryumu
2. Okyanus Kolejleri Ubam (Uzay Bilimleri Araştırma Merkezi) Gözlem Evi
3. Amasya Planetaryum
4. Bursa Bilim ve Teknoloji Merkezi Planetaryum
5. Cacabey Planetaryum(Uşak,Bursa, Samsun, Konya, Manisa,İstanbul,Rize)
6. Çağ Üniversitesi Planetaryum
7. Darüşşafaka Eğitim Kurumları Hayalden Gerçeğe Fatin Gökmen Planetaryumu
8. Deniz Harp Okulu Komutanlığı
9. Eskişehir Uzay evi
10. Gaziantep Planetaryum
11. İzmir Özel Türk Koleji Planetaryum
12. On dokuz Mayıs Üniversitesi Planetaryum
13. Rahmi M. Koç Müzesi
14. Serdivan Planetaryum
15. Sancaktepe Bilim Deney Merkezi, Gözlemevi ve Planetaryum[5]
16. Ses Okulları Planetaryumu
17. Elazığ Bilim Merkezi Planetaryumu

Kaynak:

►howitworksdaily

Yazar: Ebru Yurtman