Diyak, alternatif akımda anahtarlama elemanı olarak kullanılan ve çift yönlü çalışabilen bir diyottur.
           
Bir zener diyot çeşidi olan diyak yapı olarak shockley diyota benzer. Yapısında birbirine ters bağlanmış iki adet dört bölgeli diyot bulunur. Diyak'ın devre şemalarında gösterimi ve sembolü aşağıdaki şekildeki gibidir.

 

► İlginizi Çekebilir: Zener Diyot Nedir? | ElektrikPort Akademi

 

Diyaklar devrelerde hem doğru polarlama hem de ters polarlama altında çalışabilirler. Genellikle devrelerde triyakları tetikleme amacıyla kullanılırlar. Bundaki en önemli nedenlerde biri diyaklarda gerilim koruyucu özelliğin olmasıdır. Gerilim koruyucu özelliklerinde de anlaşılacağı gibi diyakların iletime geçtiği belirli gerilimleri vardır. Diyaklar genelde 28-42 volt arasında bir devrilme gerilimine sahip olacak şekilde üretilirler. 

 

► İlginizi Çekebilir: Triyak Nedir? Nasıl Çalışır? | ElektrikPort Akademi

 

Yukarıdaki şekilde diyakın iki ucu MT₁ ve MT₂ olarak gösterilmiştir. Çalışma sırasında MT₂'nin potansiyeli MT₁'den büyük olursa akım I yönünde, MT₁'in potansiyeli MT₂'den büyük olursa akım II yönünde akar. Akım akması MT₁ ve MT₂ arasındaki potansiyel farkının pozitif veya negatif değerlerinde devrilme gerilimini aşmasıyla olur.

 

 

► İlginizi Çekebilir: Kondansatörün İç Yapısı | ElektrikPort Akademi

 

İki yönlü bir eleman olan diyakta iki uç arasına uygulanan gerilim farkı grafikteki VBO'yu (Kırılma Gerilimini) aştığında diyak iletime geçer. Diyak paralel bağlandığı elemanı VBO değerinden yüksek gerilimlerinden de korur. Gerilim her iki yönde de VBO değerini aşamaz. Grafikteki IH akımı diyakı iletimde tutacak minimun akım değeridir.

Diyaklar genel olarak yukarıda bahsettiğimiz gibi triyakların faz kontrol devrelerinde kullanılır. Diyaklar iki yönlü iletime geçebildiği için alternatif akımda her iki alternansta da iletimde olur. Diyak uygun devrelerde kullanıldığında iletimde olduğu zaman dilimi kısa süreli sinyaller verecek şekilde tasarlanabilir. Diyaklar bu şekilde kullanılarak bir ampulün istenilen şiddette ışık yaymasını,bir ısıtıcının yaydığı ısının kontrol edilmesini veya matkap, vantilatör gibi motorların devir sayılarının kontrol edilmesini sağlar.

 

 

Örneğin yukarıdaki devrede diyakla bir lambanın parlaklığının kontrolü sağlayabilecek bir devre çizilmiştir. Devrenin çalışma prensibi şöyledir:

 

Potansiyometre (VR1) değeri değiştirilerek diyaktan geçen akımın dalga şekli yani tetikleme akımının faz açısı kondansatör (C) yardımıyla  değiştirilir ve bu şekilde triyak ve lamba üzerinde oluşan alternatif gerilimin dalga şekli ve büyüklüğü değişir. Bu sayede aşağıdaki gerilim-zaman eğrisi ortaya çıkar.

 

 

Yukarıdaki eğri baştan sona kaynak gerilimini temsil etmektedir. Eğri boyunca periyodik tekrarlanan T₁ ve T₂'ler kondansatörle değiştirilebilen ve diyakla elde edilen tetiklemelerdir. Eğrinin X ekseni ile arasındaki taralı alanlar ise lambanın yani yükün uçlarındaki gerilimlerdir. Bu şekilde yük uçlarındaki alternatif gerilim kontrol edilerek lambanın parlaklık veya diğer örneklendirdiğimiz parametrelerin (Motor hızı, ısı kontrolü) kontrolü sağlanmaktadır.

 

 

Ayrıca diyakın kullanıldığı başka bir alan ise diyakın triyakla birleştirilerek kuadrakın elde edilmesidir. Kuadrak kısaca bir adet triyakın tetikleme ucuna diyakın seri olarak bağlanmasıyla elde edilir. Kuadrak triyak ile diyakın beraber kullanıldığı devrelerde kullanılabilir ve sembolü yukarıdaki gibidir.

 

Diyakın multimetre ile sağlamlık kontrolü yapılabilir fakat bu kontrol %100 güvenilir bir kontrol değildir. Öncelikle multimetre direnç ölçme (Ohm) konumuna getirilir ve multimetrenin iki probu diyakın iki ucuna dokundurulur. Bu durumda her iki yönde yapılan ölçümde de multimetrede yüksek bir direnç değeri gözlemlenmesi gerekmektedir. Diyak sağlam değilse her iki yönde de düşük direnç gözlemlenir. 
 

 

NOT: Yukarıdaki sağlamlık kontrolü tam güvenilir bir kontrol yöntemi değildir. Güvenilir bir sağlamlık testi ancak diyak devredeyken (Ör.:Basit bir triyak tetikleme devresinde ) ölçülerek yapılabilir.

Kaynak:

►Elekctronics-Tutorials
►Wikipedia
►Megep
►Mehmet Sait Türköz-Elektronik