Sistemden, belirlenen endüktif reaktif güç düzeyinin üzerinde güç çekilmesi ya da sisteme belirli düzeyin üzerinde kapasitif reaktif güç verilmesi durumunda uygulanan cezaya reaktif ceza denir. Ceza kapsamına giren güç miktarı sizin kurulu gücünüze göre değişkenlik gösterecektir.
 

► İlginizi Çekebilir: Reaktif Güç Kontrolü Nasıl Yapılır?

Kapasitif ceza bedeli, kapasitif yüklerin ağırlıklı olduğu işletmelerde, uygun kompanzasyon yapılmaması durumunda elektrik faturalarına yansır. Başlıca kapasitif yükler; elektronik balastlar, uzun XLPE yeraltı kabloları, led aydınlatmalardır.

Endüktif ceza bedeli ise endüktif yüklerin ağırlıklı olduğu işletmelerde uygun kompanzasyon yapılmaması durumunda elektrik faturalarına yansır. Başlıca endüktif yükler ise endüstriyel tesislerde, üretim tesislerinde, fabrikalarda sıkça kullanılan AC motorlar ve transformatörlerdir.

Hem endüktif yükler hem de kapasitif yükler imalathanelerde, ofislerde ve işyerlerinde, endüstriyel tesislerde veya fabrikalarda sıkça kullanılır. EPDK’nın Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği 5. Bölüm 16. Madde kapsamına göre;

Kurulu gücü 50KVA’in altında olan işletmelerde ;

► Endüktif gücün aktif güce oranı %33 den büyük ise veya,
► Kapasitif gücün aktif güce oranı %20 den büyük ise

Kurulu Gücü 50KVA üzerinde olan iletmelerde:

► Endüktif gücün aktif güce oranı %20 den büyük ise veya,
► Kapasitif gücün aktif güce oranı %15 den büyük ise

Reaktif ceza bedeli ödemek zorundadırlar.


Reaktif Güç Neden İstenmez?

Aktif güç iş yapan güçtür. Reaktif güç ise iş üretmeyen güçtür. Şebekeden çekilen reaktif güç, görünür gücün genliğini yükselteceğinden dolayı aynı aktif gücü çekebilmek için şebekeden daha fazla akım çekilir. Şebekeden iş yapmayan güç dolayısıyla fazladan akım çekilmesi gereksiz bir kayıp olacağı için istenmeyen bir durumdur.



 

► Düşük ikazlı senkron makinalar
► Asenkron motorlar
► Senkron motorlar
► Bobinler
► Transformatörler
► Redresörler
► Endüksiyon fırınları, ark fırınları
► Kaynak makinaları
► Havai hatlar
► Fluoresan lamba balastları
► Sodyum ve cıva buharlı lamba balastları
► Neon lamba balastları vs.
 

Reaktif yükler çalışmaları için ihtiyaç duydukları manyetik alanı elektrik şebekesinden aktif gücün yanında reaktif güç dediğimiz bir güç çekerek veya şebekeye geri reaktif güç vererek sağlarlar. Fakat reaktif güç şebekede gereksiz yüklenmeler ile sistem kapasitesi azalması, ısı artışı, gerilim düşümleri, kablo kesitlerinin büyümesi gibi problemler oluşturur. Bu nedenle reaktif güç kompanzasyonu ile reaktif gücün kondansatörler veya şönt reaktörler ile dengelenmesi birçok olumsuz durumun önüne geçilmesini sağlar.
 

23967 sayılı resmi gazetenin 5.1.1 maddesi gereğince projesi yapılacak tesisin güç katsayısı cos(Ø), 0,95 (dahil) ile 1.0 arasındaki bir değere yükseltilecek şekilde gerekli kondansatör gücü hesaplanmalıdır.Reaktif cezayı önleyebilmek için sistem tarafından çekilen endüktif reaktif gücün önüne geçilmesi gerekir.

Endüktif reaktif gücü nötrlemek için sisteme kondansatör grupları dahil edilebilir. Sistemden o an çekilen endüktif reaktif güç hesaplanıp, bu reaktif gücü yok edecek seviyede kondansatör grubunun elektrik sistemine dahil edilmesi işlemine kompanzasyon denir. Kompanzasyon işlemi sorunsuz bir şekilde gerçekleşirse işletmeler reaktif cezadan etkilenmeyeceklerdir.


 

Bu kompanzasyon çeşidinde endüktif reaktif güç çeken aygıtlar bireysel olarak kompanze edilir. Kondansatör, bağlanacak aygıta göre seçilir ve kompanzasyonu yapılacak olan endüktif yük çeken aygıtların şalterine bağlanır.
 

Kondansatör, endüktif reaktif güç çeken aygıtla beraber devreye girip çıktığından dolayı fazladan bir kontrol ünitesine gerek yoktur. Aynı zamanda herhangi bir arıza durumunda sadece arızalanan kondansatörün bağlı olduğu kısım devre dışı kalır sistemin bütünü korunmuş olur. Bu sayede görünen güç ihtiyacı azalır, kablo boyutları azalır ve reaktif güç tüketim cezaları önlenmiş olur.

Zayıf Yönleri
Diğer kompanzasyon çeşitlerine nazaran masraflıdır. Yapılan yatırım uzun vadede geri döner. Bireysel olarak kompanze edilmiş herhangi bir kısmın kondansatörü arızalandığında tüketici reaktif cezaya maruz kalabilir. Ayarlama yapılamaz. Sürekli olarak sabit güçte çalışan işletmeler için uygundur.

Ortak bir şalter ya da kontaktör üzerinden sisteme bağlanan yük gruplarını kompanze etmek için bu yöntem kullanılır. Sisteme kondansatörlerin toplu olarak bulunduğu bir kompanzasyon panosu dahil edilir. Panonun içinde bulunan röle yardımıyla kondansatörler sisteme kademeli olarak dahil edilebilir.

Birden fazla tüketicinin olduğu tesislerde her tüketicinin tek tek kompanzasyon sistemi kurmasındansa ortak bir sistem kurularak daha ekonomik bir şekilde reaktif güç tüketimi kontrol edilebilir.

Zayıf Yönleri
Kondansatörlerin güç dağılımı sırasında sorunlar yaşanabilir. Bütün tüketiciler paralel çalışıyor ya da bazı yükler aralıklarla çalışıyor olmalıdır. Tüketiciler tarafından talep edilen reaktif güç, kompanzasyon sebebiyle dalgalanacaktır. Grup kompanzasyon genellikle ekonomik sebeplerle, ofis binaları, alışveriş merkezleri ve fabrikalarda kullanılır.
 

İşletmeler içerisinde çok sayıda endüktif yük tüketen aygıt bulunur ve bu aygıtlar genellikle devreye belirsiz zaman aralıklarında girip çıkarlar. Böyle bir sistemin kontrol edilmesi içinse ayarlı bir kompanzasyon yapılmalıdır. Merkezi kompanzasyon bu esnekliğe izin verdiği için en çok tercih edilen kompanzasyon çeşididir.

Bu kompanzasyon türünde reaktif güç rölesi, cos(Ø) katsayısını 0.95 ile 1 değerleri arasında tutabilmek için sistemin çektiği reaktif güç durumuna göre kondansatör gruplarını otomatik olarak devreye alıp çıkartır. Bu sayede hem maliyet olarak tüketiciyi zorlamaz hem de aşırı ve düşük seviyelerde kompanzasyon yapılabilir.
 

 

Pandemi süreci ile birlikte; tesisler, fabrikalar mağazalar, banka şubeleri, marketler, ofisler, çalışmalarına ya ara vermek ya da kademeli çalışma dönemine geçmek zorunda kaldı. İşletmelerin tükettiği elektrik enerjisinin dağılımı değişti ve endüktif güç tüketimi, yerini kapasitif güç tüketimine bıraktı. Bu durum ise endüktif güç kompanzasyonu yapılmaması durumunda kapasitif ceza bedeline neden olmaktadır.

Kapasitif ceza bedeli, kapasitif yüklerin ağırlıklı olduğu işletmelerde, uygun kompanzasyon yapılmaması durumunda elektrik faturalarına yansır. Başlıca kapasitif yükler UPS kesintisiz güç kaynakları, uzun XLPE yeraltı kabloları, led aydınlatmalardır. Başlıca endüktif yükler ise endüstriyel tesislerde, üretim tesislerinde, fabrikalarda sıkça kullanılan AC motorlar, transformatörlerdir.

Hem endüktif yükler hem de kapasitif yükler imalathanelerde, ofislerde ve işyerlerinde, endüstriyel tesislerde veya fabrikalarda sıkça kullanılır. Motorlar transformatörler gibi endüktif yükler, işletmeler kapalı olduğu zamanlarda çalışmazken, başlıca kapasitif yüklerden led aydınlatmaları belirli periyotlarda UPS kesintisiz güç kaynakları ise sürekli çalışmaktadır. Azalan endüktif yük kullanımına karşı işletmeler elektrik şebekesinden çekilen güç karakteristiği de kapasitif karaktere doğru kaymış olur. Bu durum, pandemi sürecinde işletmelere kapasitif yük aşımı nedeni ile faturalaralarında ekstra bir arttışa (reaktif ceza) sebep oluyor.
 

 

►İlginizi Çekebilir: Reaktif Güç Kontrolü Nasıl Yapılır?

 

İşletmelerin reaktif güç değerlerinin elektrik tesisatından yapılan doğru ölçümler ile belirlenmesinin ardından, uygun kademe ve güç değerlerinde seçilmiş kondansatörler ve şönt reaktörler ile kompanzasyonunun sağlanmasıdır.


Bu noktada enerjinin doğru ölçülmesi büyük önem kazanmaktadır. Sigma Elektrik reaktif güç kontrol röleleri, bağlı bulunduğu elektrik tesisatını bir enerji analizörü gibi çalışarak 100’den fazla enerji parametresini %0,2 hassasiyetle ölçer, uygun değerlerdeki kondansatörleri ve Sigma şönt reaktörleri Sigma endüktif yük sürücüler yardımıyla devreye alıp çıkarır.


Böylece işletmelerin çalışmadığı zaman dilimlerinde olduğu gibi yük karakteristiğinin değiştiği uygulamalarda hem kapasitif kompanzasyon hem de endüktif kompanzasyonun sağlanması ile endüstriyel tesisler, fabrikalar, imalathaneler, ofislerde reaktif ceza bedeli ile karşı karşıya kalmazlar.
 

Kaynak:

► 23967 sayılı resmi gazete
► Ali Bekir Yıldız- Elektrik Devreleri-2
► Gökcan, Ali Osman “Reaktif Güç Kompanzasyonu Eğitimi İçin Sanal Bir Laboratuvarın Oluşturulması ” Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2015.
► electronics-tutorials.ws
► sciencedirect
► Sigma Elektrik